पोवारी इतिहास साहित्य एंव उत्कर्ष द्वारा आयोजित, पोवारी बोधकथा भाग १९, २० अना २१

 

पोवारी इतिहास साहित्य एंव उत्कर्ष द्वारा आयोजित, पोवारी बोधकथा भाग १९, २० अना २१  

विषय सूची

क्रमांक	रचना	रचनाकार को नाव
1.	बेटी धनकी पेटी	श्री गुलाब रमेश बिसेन
2.	शापित	श्री शेषराव वासुदेव येळेकर
3.	आदर	सौ.वर्षा पटले रहांगडाले
4.	पारवा अना मोगंबा (भाग-१)	प्रा. डॉ. प्रल्हाद रघुनाथ हरिणखेडे
5.	अंदाज को चश्मा	प्रा.डॉ.हरगोविंद चिखलु टेंभरे
6.	शंका	श्री व्ही, बी,देशमुख
7.	बीरबल ना बास्या	श्री डी पी राहांगडाले
8.	बुजुर्ग	श्री शेषराव वासुदेव येळेकर
9.	मन को विकार मारो	प्रा.डॉ.हरगोविंद चिखलु टेंभरे
10.	संगत को असर	सौ.वर्षा पटले रहांगडाले
11.	बेटी परिवार की ईज्जत	सौ.शारदा चौधरी
12.	पतराली	डॉ. प्रल्हाद रघुनाथ हरिणखेडे
13.	संगत को असर	श्री गुलाब रमेश बिसेन
14.	काकीजी अना बड़ीमाय	सौ.बिंदु बिसेन
15.	पारायण	डॉ. प्रल्हाद रघुनाथ हरिणखेडे
16.	मदत	श्री डी पी राहांगडाले
17.	संस्क्रति	श्री व्ही, बी,देशमुख
18.	अच्छाई की खोज	प्रा.डॉ.हरगोविंद चिखलु टेंभरे
19.	मेहनत	श्री.फनेंद्र चौधरी

                                                      आयोजक/परीक्षक

प्रा.डॉ.हरगोविंद टेंभरे

1.बेटी धनकी पेटी

******************

दिनेश गुरूजी पुर् गावमा एकलोच सिकेव सवरेव माणूस ! तसो गाव सवगुना साक्षर ! पर सब दसवी बारवी पास नापास. बारवीक् पुळ् दुयच्यार गयाबी पर पटक् नवखो गोरासारको दानसोळकन दुसरंच आंग् पराण्या. पर दिनेश गुरूजी अलगच मातीको बनेव माणूस ! डिवटीलगेवपरबी सिकत रयेव. गावका लोक कवत , " बापा गुरूजी , आता डिवटीलगेपरबी काजक सिकसेवत् ? आता जादा सिकस्यानबी टुराच सिकावोना ! बेकारको पैसाच खर्च करनो आय तुमरो. अं , सेत् करो खर्च तुमी."

दिनेश गुरूजी आपलो गालक् गालमा हासदे अना वाहानलक निकलजाय. अजना सकारी शिक्षणको महत्व सबला पटे असो वूनला लगं.

जसा गुरूजी गुणवान तसीच वूनकी घरवालीबी उच्च शिक्षित होती. बियाक् बाद गुरूजीला पयली टुरीच भयी. आता सबला टुराकी आस लगी. पर गुरूजीन् टुरी तीन सालकी होयेपर दवाखानामा जायशान नसबंदीको आपरेशन करीस. भयेव , पूर् गावमा अना रिस्तेदारीमा चर्चाको विषय ! जेव वू गुरूजीला पलासा मारन बसेव.

" दवाखानामालक पैसा मिलसेत मनुन करी रयेस भाऊ."

"कुलको कुलदिपकत्  पायजेच भाऊ."

"का फायदा येतरो सिकस्यान"

येक ना दुय. जेला जसो टोंडमा आव् तसो पलासा मार्.

गुरूजी संयमी माणूस होतो. तसोच सिकेव सवरेवबी होतो. " अजकालको जमानोमा माणूसक् खांदाला खांदा लगायस्यान बाई काम करसे. आपून बाईला देवीक् रूपमा पूज् सेज्. पर जादा महत्व माणूसला देसज्. येव भेद वोला मान्य नोहतो. बाई माणूसला जनम देणेवालो भगवान आपल्ंमा भेद नही कर् त् आपूण काहे करे पायजे."

असा बिचार दिनेश गुरूजीका होता. वोन्ंच बिचारकी उनकी घरवालीबी रयेलक एक टुरीपर थांबनकी हिम्मत दिनेश गुरूजीन् देखायीस.

असोच समय बित गयेव. गुरूजीकी निलिमा सिकत होती. गुरूजीन् टुरीला उच्च शिक्षण देनको प्रयास करीस. वोला जेव लगे वू सुविधा देयीस. निलिमाबी आपल् मायबापक् लछ्छनकी होती. बोलनो कम अना अभ्यास जादा. असोच वोको स्वभावगुण होतो. निलिमा समयक् बराबर मोठी भयी तरी रिस्तेदार अना लोकयीनका पलासा मारनो चालूच होतो. आपल्ं बाबूजीला लोकयीनन् मारे पलासाको जवाब देनकी वोन् ठान लेयीस.

          देखता देखता निलिमा एम.एस्सी. भयी. सिकत सिकत निलिमा स्पर्धा परीक्षाकी तयारी करत होती. एम.एस्सी. क् संगमाच वोन् एम.पी.एस.सी.की परीक्षा देयीस. दुसर्ंच प्रयासमा वोन् मुख्य परीक्षा पास करीस. वोक् बाद पाचसय मयनामा साक्षात्कार भयेव. अना वोक्ंबाद च्यार मयनामा परीक्षाको निकाल आयेव. येन् परीक्षामा निलिमा टुरीनमा पूर् राज्यमा पयली अना सपाईमा दुसरी आयी. दिनेश गुरूजीकी निलिमा उप जिल्हाधिकारी (डेप्टी कलेक्टर) बनी.

निलिमाक् कलेक्टर बनेकी खबर गावमा अना पूर् रिस्तेदारीमा हवासारखी फैली. गुरूजीला फोनपर फोन आवन बस्या. फोनपर सबजन गुरूजीको अना निलिमाको अभिनंदन करत होता. आब्ंवरी दूरदूर ठाकणारा रिस्तेदार घर् आयस्यान गुरूजीको गुणगान गावन बस्या. निलिमाको गावमाबी मोठो सत्कारको कार्यक्रम ठेवनोमा आयेव. येन् कार्यक्रमना गुरूजीको पूर् परीवारसंग सत्कार करनोमा आयेव.

सत्कार कार्यक्रममा गावका मानवायीक बोलत होता ,

" अजवरी आमीन् दिनेश गुरूजीला नाव् ठेया. पर अज गावको येन् बेटीन् गावकी शान बढाईस. टुराधून टुरी कहींच कमी नाहात येव निलिमान् देखाय देयीस. गुरूजी , अज आमला समजेव का , वंशको दिवो होनकं बराबर टुरी घरानोकी आन , बान , अशा शानबी बढाय सकसे. बेटी माय बापला बोझो नही त् धनकी पेटीबी बन सकसे." गावका टुरूपोटु , बुळगा आळगा बुजुर्ग , आयी मायी , मरदमाना ताली बजावत होता. अना दिनेश गुरूजीक् डोरामालक आसूकी धार बव्हत होती.

लेखक - श्री. गुलाब रमेश बिसेन

मु. सितेपार , ता. तिरोडा , जि. गोंदिया  ४४१९११

मो. नं. 9404235191

***************************************************

2. शापित

****************

सिंदीपार गावमा रामलाल नाव को गावको पटील होतो।

तसोच माजी सरपंच भी रहेव होतो। वोला एक टुरी अना एक टुरा असा दुय लेकरु होता।दुय भी टूरु पढ़ाई मा हूशार होता।एकंदरीत पूरो परिवार सुद्न अना शिक्षीत होतो।

       टुरी शिला मास्तरीन अना टुरा जयंत शाला शिकत होतो।जयंत बारावी को बादमा हिवरा ट्रेनिंग/ कृषी को डिप्लोमा की पढ़ाई करत होतो।

       कृषी को डिप्लोमा प्राप्त जयंत अभ्यासीय ज्ञान कृषी साती न करता नौकरी ढुढण साती व्यतित करत होतो।

       रामलाल ला लकवा न मारिस अना जयंत नौकरी देखनो मा व्यस्त भयोव।योको बिचमा कास्तकारी एकदम लावारिस भयी।पूरो किसानी को भार मजूर ताजूर पर टाककन,जयंत कर्ज काडकन नौकरी साती पैसा अना वेड खर्च करत होतो।समय को चक्र चलतो रहेव व घर आवनेवाली आवक अना खर्च इनमा अंतर बढत गयोव।

    सामने घर खर्च अना किसानी की लागत एको कर्ज को डोंगर बढ़त जायकन जमीन बेचन की बला जयंत पर आयी पर नौकरी काही मिरत नव्हती शेवटी जयंत ना बिया करन को ठानिस,बिया भयोव टुरु पटू भया घरको खर्च बढतो रहेव पर आंगमाकी करणी मा काहीच बढ़ोतरी नहीं भयी।

यन लाचार भयी जिंदगी ला तंग आयकन ओन आत्महत्या करन की कोशिश करीस वहान लका बचानेव पर जीवन जगन की कला नही शिक पायेव।

      

जयंत सरकारी नौकरी अना ओकी भूल-भुलैया ना ओको पूरो जीवन शापित बनाय टाकीस।

सार:- व्यक्ति जवर को उपजत अना अभ्यासीय ज्ञान कहान खर्च करनको यन कला ला जीवन जगन की कला कसेत।या जेला जमी वूच बाहुबली आय।

✍🏻शेषराव वासुदेव येळेकर

सिंदीपार

*************************************

3. आदर

***********************

सकाळका सात बज्या होता.घरमा एकच बाथरूम होतो.म्हणून बिचारा जगन भाऊ बाहेर बाट देखत होता.बेटा आपलो ड्यूटी जानसाठी आंगपाय धोवत होतो.

            जगनभाऊ आब काही महिना पयले आपलो ड्युटीवर परलका रिटायर भया होता अना घरच रव्हत होता.शहर मा फ्लॅट सीस्टीम को एक बेडरूम को फ्लॅट मा रव्हत होता.जगन भाऊ,उनकी बायको जानकीबाई अना बहु मंजु ,बेटा रोहित अना उनको लहानसो टुरा असो परिवार होतो.

जगनभाऊ रीटायर्ड होये परा गावमा रव्हन साठी गया पर गावको रामजी भाऊ  ला फक्त भाईको पैसा सीनच प्यार होतो.या बात रामजी भाऊ न तोंडलका नही कहीन पर ....काही काही गोष्टी नही बोलेव पराबी समजमा आय जासेत म्हणून जगन भाऊ अना जानकी बाईकी गावमा रव्हन की इच्छा मर गयी.अना वय दुही जन शहर मा वापस आया.

वय जसा आया तसोच टुरा कवन बसेव "तुमी त गावमाच रवनेवाला होतात ना मंग वापस कायला आयात. जगन भाऊला बेटा की बात बळी जीवला लगी.पर वोय उगाच रया. वोको चेहरा पर का प्रश्नार्थक भाव बहुत कायी सांग गया.

           जगन भाउ खुदलाच प्रश्न खबरलेन बस्या....मी कायी पैसा कमावनकी मशीन आव का काई...अना आता पैसा कमावनो बंद भयेव त काही इज्जतच नही.

बिचारा उठ्या अना सकाळीच गया पोट खाली करनला.वय भयी होती म्हणून बरोबर पोट बी साथ देत नोहोतो.बहुत डावलका बसनो पळ.पर बाहेर रोहीतलाबी अंदर जानो होतो .उ बाहेर बाट देखत होतो.वोला बापकी आता जास्तच गुस्सा आवन बसी.पर वोन देखाईस नही.बाप जसो बाहेर आयेव तसो अंदर गयेव. बाहेर आयोपरा देखीस त जगन भाऊ पेपर बाचत होतो. रोहीत जरा चीळकेच बोलेव." काहाय बाबुजी यव? कायला रोज सकाळी च ऊठ जासेव.टाँयलेट अळायके ठेवसेव..मोरो टाईम परा पेपर बाचसेव. तुम्ही दिलसभर घरमाच रव्ह सेव.मंग आरामलका काहे नही करो..आपला काम .मोरो आफीस जानको भारी मोरो टाईम कायला खोटो करसेव.

"हव बेटा मी त कभी कामपरा गयेवच नही..ना मंग मोला का समजे"

कायकी नौकरी होती तुमरी बाबुजी.एखाद चांगली नौकरी रवती त आब चांगली पेन्शन मिली रवती अना मोठो घर लेता आये रवतो.मोरो दोस्त का बाबुजी कसो मस्त नौकरी पर होता.ऊन आपलो टुरा साठी मोठो घर लेय देईन.अना गावमा मस्त खेतीकी जागा बी लेय देईन ..तुमी का कऱ्यात मोरोसाठी.."

जगन भाऊ का डोरा डबडबाय गया आसुलका. बळो कष्ट लका जगन भाऊन आपला आसु रोकीन अना चूपचाप बस्या रह्या.अना मनमा आसुको एक बादर बरसत होतो. बहु मंजू न चाय आन देईस त कसो तरी चाय पीईन .

जानकी बाई रोज आंग पाय धोयके मंदीरमा पुजा करन जात होती.तसो दिनक्रम होतो उनको.जानकी बाई घर आई त जगन भाऊको चेहरापरका हावभाव अना उतरेव चेहरा देखके समज गयी की काहीतरी भयी से. जानकी बाईन खबर लेईस त सकाळ की पुरी बातं जगन भाऊन सांग देईस.जानकी बाई को डोरामालका दुय मोती खाल्या पड्या. अना मंजून देखीस त वा बी आपलो नवरा को कारण उदास भय गयी.

बिचारी मंजु ला बाबुजी नोहोता.पर यन घरमा आयेव परा जगन भाऊन आपलो बहू ला बाप की कमी कभी होन देई नोहोतीन.

संध्याकाळी मंजू,रोहीत ,अना लहान ओजस बाहेर फीरन गया.ओजस बगीचा मा खेलत होतो.तसी मंजू रोहित जवळ बगीचा को बाक परा बसी.अना सकाळको विषय काहाळीस.वा कवन बसी.."तुमी बिया भयेव तब केतरा चांगलोल सांगत होतात बाबुजी को बारोमा.बाबुजी खुद जुना कपडा पेहरत होता पर तुमला हमेशा नवीन कपडा लेय देत होता.तुमलाल खीलौना पसंद आवसेत मून हर मयना मा नवीन खीरौना आन देत होता.तुमला तुमरो पसंद की पुस्तक आन के देत होता.तुमरी हर इच्छा आपली इच्छा दुर ठेयके पुरी करत होता.वा बी पैसा की तंगी होती तरीबी.

अना अज तुमी उनला कसेव मोरोसाठी का कऱ्यात.बडा चांगला उपकार फेड्यात उनका. तुमला तुमरा बाबुजी सेत म्हणून किंमत नाहाय उनकी.आपलो आयुष्य मा बाप की का किंमत रव्हसे यव मोला खबर लेयके देखो.जेला आपला बाबुजी याद बी नाहात."

येतरोमाच ओजस बी उनको जवळ आयेव होतो.ओजस आपलो बोबडो बोल कवन बसेव.."पप्पा तुमी अज सकाली बाबुजीला रोवायात .वय मायजवळ रोवत होता.अना जेईन बी नही दुपाली."

  रोहीतला आपली गलती समजमा आयी अना रोहित का डोरा भरके आया.वोला आपलो बायको की बात समज मा आय गयी.अना बहुत पछतावा भयेव.अना वन निश्चय करीस की अजको बाद बाबुजी संग मा अच्छो व्यवहार करू.कभी उनको जीव ला दुखाऊ नही.

✍सौ.वर्षा पटले रहांगडाले

बिरसी (आमगांव), जि.गोंदिया

****************************************

4. पारवा अना मोगंबा (भाग-१)

***********************************

काही गलत नही, बराबर बाच रह्या सेव 'मोगंबा' च आय वू शब्द. मोगंबा मनजे मोहोतेल, गंधवल अना बाम्बोळा को त्रिकुट.

नाला को काठपराच कारू नाना को खेत होतो. जवळच थोडोसो खाल्या वहां 'पानी अडवा पानी जिरवा' योजना अंतर्गत मोठो बंधारा बांधेव गयेवतो. वोको पानी की कुरूच भर थोप कारू नाना को खेतवरी आवत होती. वहां नाला को पार पर को सेंद-या आंबा पर बाम्बोळा, गंधवल की माखी, मोहोतेल का छत्ता अना पारवा को घोसला होता. मोहोतेल अना गंधवल की माखीकी बाम्बोळा इन संगं गहरी दोस्ती होती. यव त्रिकूट पारवा कुटुंब ला भी आपलो मित्रच मानं.

पारवा म्हणजे जंगली कबूतर. कारो, डौलदार अना तेजतर्रार. पारवा यनं तिन्ही किटक दून आकार, ताकत अना शरीर रचना मा मोठो होनको कारण उनला (मोगंबा) भाव देत नोहोतो. खुद को रूप, तेज, उड़ान अना रुबाब पर पारवा ला बहुत अभिमान होतो. पर पारवी तसी नोहोती. वा शांत, मिलनसार अना गरीब स्वभाव की होती. आपलो अंडा अना पिल्लाइनको पालन पोषण माच पारवी को ज्यादा समय बित्ं. 'वोनं जहरी डंकवालो त्रिकुट को कारणच आपलो घर महफूज़ से' यकि प्रामाणिक जाण पारविला होती. मनून पारवी उनको प्रति कृतज्ञतापूर्वक व्यवहार करत होती. वोको उलट पारवा मगरूर होतो. वोला लगं 'ये नहानसा किडा मोरो सामने मुंगीं सारखा सेत अना मी इन सबला एक निवाला मा निगल सकूसू.'

एक गण एक सरप झाळ पर चंघेव अना पारवा का अंडा खानकी कोशिश करन बसेव. पारवा भोजन को खोज मा बाहेर गयेवतो. वोकी पारवी मदत की गुहार लगावत चिल्लान बसी. मोहोतेल को छत्ता मा रानी माखीका चौकिदार को अलावा कोणी नोहोता. गंधवल भी बाहेर चारो खान गयिती. फक्त बाम्बोळा झाळभर फिरत होता. चौकिदार माखीइननं राणी माखिला पारवी ला मदद करन साठी आदेश मांगिन तसो रानी माखीनं साठ सत्तर मा लक सिरिप पंधरा बिस चौकिदार ला अनुमती देईस.

आता बाम्बोळा अना चौकिदार माखीइननं योजना बनायक्यार उनको साठी महाकाय सरप ला भगावन की ठानिन. पारवी को जीव मा जीव नोहोतो. पर बाम्बोळा अना चौकिदार माखी वोला हिम्मत देन बसी.

बाम्बोळाइननं पयले सरप को पुसटी ला चाबनो सुरू करीन. बाम्बोळा को दंस लक सरप सावधान भयेव अना जसो वोनं आपली मुंडी मंघं बाम्बोळाला हटावन साठी उठाइस, तसोच चौकिदार माखिंनं वोको डोरापर हमला करीन अना सरप को नाक, तोंड, डोस्का अना गर्दन पर डंक को प्रहार सुरू करीन. लगातार डोई अना डोराइन पर दंश को कारण लक सरप ला धुंधला दिसन लगेव. वोकी हिम्मत जबाब देन बसी. वोकी झाळ पर की पकड़ सुटन बसी. अना सरप झाळ पर लक धड़ाम से खाल्या नालाको पानी मा पळेव.

बाम्बोळाइनला पानी मा तैरता नोहोतो आवत. पारवीला आपली पिछली कहानी याद आयी. पिछली बार जबं अचानक बाम्बोळा पानीमा पळेवतो, तबं वोनं झाळ को एक पान पानी मा फेकितीस जेको पर बसक्यारी बाम्बोळा सकुशल पानी को बाहेर निकलेवतो. मनून यनं गन भी पारवीनं बिना विलंब झाळ का पाना पानी मा फेकनो सुरू करीस.

सारा का सारा पाना सरपको आंग पर पळन बस्या. सरप पयलेच घबरायेव होतो उपरलं वोको आंग पर पाना पळेव लक वोला लगेव का पुरो झाळच आंग पर पळ गयेव. मनून वोनं वहां लक आपली पूरी ताकत लगायक्यान धूम ठोकिस. मिले वोनं दिशामा वोनं पोबारा करीस. बाम्बोळा अना चौकिदार मोहोतेल की माखीइननं मिलकर सरप का असा छक्का छुळाइन का सरपनं आपलो जिनगी मा कोनतोबी आंबा को झाळपर नही चळ्हन की कसम खायितिस.

यनं मदद साठी पारवीनं यनं त्रिकूट ला धन्यवाद देईस. पारवी तब्ं पासून वूनला 'त्रिदेव' संबोधत होती. संध्याकाळी 'मोगंबा' का तिनही कुटुंबका पूरा सदस्य अना पारवा आपापलो घरं आया तं उनला यनं घटना को समाचार प्राप्त भयेव. चौकिदार माखी अना बाम्बोळाइनको बधाई लक सारो झाळ गदबदाय गयेव. पारवानं अज आपलो चोच भर परसा का फुल अना उनको फुलंइन को रस आनितिस. पारवीनं यनं खुसिमा सबला वू रस चाखन ला देईस. पर पारवा आपलो अंदाजमा सोचन लगेव, 'येकोमा कोणती मोठी बात से. मी रवतो तं सरपला चोच मा यूँ धरेव रवतो अना वोका दस तुकड़ा करेव रवतो.' आपलो परिवार ला महफूज़ देखके सब खुशी खुशी रात्री निचन सोया.

बोध: गावमा सेजार बेठार संगं भाईचारा बनेव लक मोठा मोठा संकट मा मदद, सुरक्षा अना हिम्मत मिलं से.

प्रा. डॉ. प्रल्हाद रघुनाथ हरिणखेडे (प्रहरी)

उलवे, नवी मुंबई, मो. 9869993907

**********************************************

5. अंदाज को चश्मा

**************************

महाराष्ट्र एक्सप्रेस की बात आय एक गन एक टुरा आपरो बाबुजी संग नागपुर लक गोंदिया आवत होता बिस साल की उमर रही रहे टुरा खिड़की को बाहेर देख कर चिल्लायेव देखो बाबूजी झाड़ अमरो मघ दौड रह्या सेत बादर का ढंग बी दौड़ रह्या सेत बाबुजी न काही नही कयीन जरासो हस्या अना चुप भय गया उनको जवर सामने को शीट पर नवरा-बायको बस्या होता टुरा अखी कसे बाबुजी आमीन सबला मंग कर देया देखो टुरा की हरकत देख स्यानी उनला बहुत आश्चर्य भयव अना दया भी आयी पर आदमी कसे होजी येन टुरा ला चांगलो डॉक्टर जवर देखवो जी येको डोरा मा फरख से बाबुजी जरा हास्या अना कसेति देखाये होतो जी आब आमी अस्पताल लक आय रह्या सेजन जी आमरया को भैया ला बचपन लक कम दिसत होतो अज बहुत दिवस को बाद मा दुनिया साजरो लक देख रही से जी अज नवीन डोरा को लेंस लगया जी आता साजरो देख रही से जी वोला सब नवीन लग रही से या बात आयकस्यार दुही पती पत्नी ला शरम आयी अना उनला बहुत पछतावा भयव l

बोध:- बिना सोच बिचार लक कही गयी बात व्यक्ति ला पछतावा भेटसे l

प्रा.डॉ.हरगोविंद चिखलु टेंभरे

मु.पो.दासगाँव ता.जि.गोंदिया, मो.९६७३१७८४२४

6. शंका

*****************

एक गाव मा,आशाराम अना रन्चा,मरद बायको रव्हत होतीन।अधिया बटाई करके जीवन चलावत होतीन।दुकाल पडेव त पोट भरन की चिन्ता भई।आशाराम कव्हन लगेव मी कमावन लाई शहर चली जासु,काही कमाई करके वापस आय जाहूं,बायको न बी कहिस,तुम्हीं जाव,जो से वोको मा मी जीवन बसर कर लेहूँ।आशाराम ला दूर को शहर मा एक सेठ घर साजरो काम मिल गयेव।सेठ न ओकी चतुराई अना हुश्यारी ला देख के ओला कहिस तू आई सेस तब पासून,कमाई साजरी होय रही से,आँखिन मन लगायके काम कर,अता जो कमाई होए ओला दुहि झन अरधो,अरधो बाट लेबिन।आशाराम बी लोभ मा आय गयेव अना " दिन दूनी रात चौगुनी "मेहनत करन लगेव।धन कमावनो मा घर ना बायको ला बी भूल गयेव।खूब धन कमाय लेइस,एक दिन उ शोचन लगेव,एन धन को का करू,ओला अता गाव घर अना बायको कि याद आई।आशाराम न सेठजी ला कहिस,धन कमावनो मि असो लगेव,अना धन बी बहुत कमाय लेएव, अता मोरो जवर कार बंगला सब से,मोला गाव,घर अना बायको कि याद आय गई,मि आई सेव त20 साल बीत गईंन,अता जाहूं अना आपली बायको ला बी आन लेहूँ।सेठजी न कहिस या त अच्छी बात से।

           आशाराम कार ल अपलो गाव पोहच गयेव,रात भय गई,ओको मन मा काही बिचार आएव,रात को अँधारो बी से,चुपचाप जायकर देखु,बायको कसी रव्हसे त।कार ला दुहर उभी कर देइस,अना धीरू धीरू आपलो घर गयेव,टार्च ल देखत जात होतो,का देख से अरे घर को कवाड़ बी खुलेव से,अन्दर गयेव त का देखसे,बायको जवर एक जवान आदमी सोई से,अरे मोरो नहीं रवहतो मा एका लच्छन बिगड़ गईंन।दशाराम ला बड़ो क्रोध आएव,अता दुहि को काम तमाम कर देनो च ठीक से,ख़ंजर हेड लेइस अना धीरू धीरू खाट जवर जान लगेव,जाता जाता पाय मा काही अड़खडेव त काही जोर की आवाज भई, ओकी बायको जाग गई अना कसे उठ त बेटा काजक आय त खोली मा बजेव।उ जवान कव्हन लगेव माय दिओ जराव त,माय न दिओ जराइस,अना ओन आदमी ला ध्यान लक देखन लगी अना कहिस अरे बेटा एव त तोरो पिताजी आय,एका पाय लग,अना आफुन बी पाय लगिस,कव्हन लगी 20 बरस भइन बेटा, तू पेट मा होतोस,इनको जानो पर 8 महीना पर तु पैदा भएव होतोस।तू 20 साल को भएस बेटा, ये कमावन ला गई होतीन।माय बेटा बड़ा खुस भइन।

     सक्कार भई, रात भर दशाराम ला जप नहीं लगी,हे भगवान मी का करन वालो होतो,मि अज आपली

चरित्रवान बायको ला अना बेटा ला मार डाके रवहतो,उ मन मा बडो शर्मिन्दा होतो।बायको ला अना बेटा ला कहिस तैयारी करो मी तुम्हाला अता शहर लिजाहूं,मि कार धर के आई सेव,सब खुशी खुशी रवाना भइन।

"सारांश”: बिना बिचारे जो करे, सो पीछे पछताय।

काम बिगाड़े आपनो, जग में होत हसाय।

व्ही, बी,देशमुख

रायपुर

**********************************************

7. बीरबल ना बास्या

************************

               बीरबल ना बास्या दुय भाई होता. बीरबल राजा क दरबार मा रोज जात होतो. ओन्ज्या वू तीन नवनवीन गोष्टी सांगत होतो. राजा ओला रोज तीनसौ रुपीया देत होतो. बास्या खेतीबारी करत होतो. यव देखश्यानी ओक बायकोला खुप खराब लग.

एक दिवस वा आपल नवराला (बास्या ला) कसे, तुम्ही रातदीवस खेतमा राबराब करसेव, तुमरो  भाई मस्त सुटबुट लका राजा क दरबार मा ज़ासे ना तीनसौ रुपीया कमायश्यान आनसे. आमला तंगी की तंगीच रव्हसे, तुम्ही आपल भाई ला सांगश्यानी सकारी राजा क दरबार मा जावो ना तीनसौ रुपीया कमायशान आनो. नहीत मी तुमरो संग बोलनकीच नही. बास्याला मोठो बिचार आएव. दुसर दिवस यू बीरबल ला कसे,भाऊ अज मी राजदरबार मा जावुन कसू.. बीरबल कसे ठीक से.

 बीरबल न बास्या ला तीन गोष्टी सांगीस. बास्या दरबार मा गयव ,राजा न बीचारीस त कसे,बीरबल ला बुखार आएव मनून मी आयीसेव. राजान ओला तीन गोष्टी सांगण को हुकूम देईस.बास्या कसे,पयली गोष्ट अशी,का गावमा एतरो पानी आएव का मोठा मोठा गोटा बयगया. दुसरी गोष्ट,एक माणूस न गवत काटता काटता आपली नाक काटिस, ना तिसरी गोष्ट आकास मा कुत्री का पीला भुकत होता.

राजान आपल मंत्री ला बीचारीस त वय कसेती असो होय  नही सक. बीरबल ला काही समजावता आएव नही. वू खाली हात घर आएव. ओकी बायको खुप नाराज भई.

दुसर दिवस बीरबल न तीनही का उत्तर देईस

 1. पानी पळेव नालाला पुर आएव, नालाक कीनारा का झाळ बय गया औन झाळ पर मनमानी बेला होता वय गोटा ला गुत्या होता मनून वय भी बय गया.

2. माणूस गवत काटत होतो बांधीको धुरो उचो होतो बांधी मालक उचो पर गवत कटतानी इरा ओक नाकपर आएव ना नाक कट गयी.

 

 3. कुय्री का पीला बेंडवा मा ठेया होता, घार न कोंबळी को बेंडवा आय मनून आकास मा लेगीस ना ओन्ज्या वय पीला बौंबलत(भुकत) होता. ए तीन बात होय सकसेती मनून राजान ओला तीनसौ रुपीया देईस.

सीख :- कोणतीही गोष्ट ससीख :- कोणतीही गोष्ट समजावता आए पाहिजे. जेको ***काम ओनच करे पाहिजे.

डी पी राहांगडाले

गोंदिया

************************

8. बुजुर्ग

******************

सकारी सकारी बंडोंजी चिलावत होतो।सुरज डोकापर जढेव तरी नालायक अजून उठ्या नही।अरे बापा!मरो काय नहीं!मोरो मरे पर पूरी इस्टेट बेचकन खावो,ओको पेक्षा आताच कारा तोंड करो!तसीच मोठी बहू कुरकुर करनला बसी। बुड्ढा सटकेव,ओ बाल्या को बाबुजी उठा! रामायण चालू झाला। रामु तडबडी लका उठेव ओको संग संग उतनलका शामु बी उठेव।

रामू गोटा साफ करन साती खरोटा धरीस अना शामू बालटी धरकन दूध काढणं बसेव ,दूध काढता काढता ब्हैस थोरी सरकीन् पूरो दूध आंगण मा, शामू को दिमाख सरकेव अना बंडी की उभारी काहडकन सपासप ब्हैस को पाठपर हानिस।बंडोंजी कमरपर हात ठेयकन आयोव,शाब्बाश बेटा शाम्या चांगलो पराक्रम करेस, चिंता नोको करुस भविष्य मा तू टाटा नहीत् बिरला नक्कीच बनजो।

समय की सुई चलती गयी अना एक दिवस बंडोंजी न् स्वर्ग सिधारीस्,रामू शामू को डोरामा दिखावन साती तसा आसू होता पर अंदरलका चांगलो भयोव योव बिचार भी होतो। आता बंडोंजी को जाग् कोटामाका ढोर बासरु आमला बाहर निकालो म्हणूण रेहकत होती।घरको काम धंधा की कोणीलाच आता फिकीर नव्हती सब काम जस का तस पड्या होता।

सकाड चा चहा, दुपारचा सडा. असी दुराअवस्था एक बुजुर्ग जायलका वोन घरकी भयी होती।

बोध:- घरको बुजुर्ग की किंमत अनमोल से।

शेषराव येळेकर

दि. २०/१०/२०

******************************

9. मन को विकार मारो

***************************

एक रजा को टुरा को पोट मा सरप चली गयव टुरा बहुत परेशान भय गयव इलाज लाइक दुसरो देश मा चली गयव अना वहा सामान्य भिक्षा मांगने वालों को समान मंदिर मा रहवन लगयेव वोन देश को राजा की दूय सुंदर टुरी होती दुही आपरो बाबुजी ला प्रणाम करन जात होती एक कसे महाराज जय तुमरो कृपा लक संसार मा सुख से  l दूसरी कसे महाराज ईश्वर तुमरो कर्म का फल दे दूसरी की बात आयकस्यार महाराज ला बहुत बुरो लगत होतो आदेश भयव की येन टुरी को बिह्या कोनी गरीब संग कर देव राजा को आदेश लक बिह्या येन टुरी को बिह्या वोन भिक्षा मांगने वालो  संग भय गयव  दुही जन पति पत्नी रहवन लगया राजकुमारी ना वोन गरीबी की बहुत सेवा करीस अना दुसरो देश जान लगया जाता जाता तरा को जवर रुक गया राजकुमारी काही समान लेन लईक गांव मा चली गयी वापस आवता देख से त वोको पती एक सरप को बिंद जवर सोया गयी से अना वोको टोंड मालक  सरप निकल कन दुसरो सरप संग बात करत होता  पोट मा लक निकलेव सरप ला दूसरों कसे तुमी येतरो सुंदर राजकुमार ला खाय रह्या सेव वोको जीवन खतम होय जाये,पेट को सरप बी कसे  तुमी बी त स्वर्ण कलश मा आपरो बिंद बनायत यको नाश कर रह्या सेव एक कसे या बात राजकुमारी ला मालूम भय गयी सबको भेद मालूम भय गयव अना राजकुमारी न दुही सरप ला मार देयीस अना राजकुमार की जान बच गयी l अना स्वर्ण कलश बी वोला भेटे व बस गलत विचार वाला सरप मर गया अना राज कुमार अना राजकुमारी वापस आपरो महल मा आय गया अना राज न बी बहुत सुंदर स्वागत करीन l

बोध:-  मन का विकार मारो मत सयम ला धरो l

प्रा.डॉ.हरगोविंद चिखलु टेंभरे

*****************************

10. संगत को असर

***************************

एक लहानसो गाव होतो.गावमा मोनू नावको जरा इलबीस टुरा आपलो माय संगमा रव्हत होतो.मोनु को बाबुजीला लहानपण माच देवाज्ञा भय गयी होती.म्हणून मोनू की माय जानकी बाई आपलो टुरा  संगमा आपलो भाई रघुनाथ भाऊ को आधार लका मायको गावमाच एक झोपडीवजा घरमा रव्हत होती.

          मोनु अभ्यास मा हुशार होतो पर वोकी शैतानी दिनबदीन बढतच होती.वन कारनलका जानकी बाई ला बडो बिचार आवत होतो.एकुलतो एक असो बुढापाको सहारो होतो मोनु जानकीबाई को.मोनु आता हायस्कूल मा जान लगे होतो.मामाजी रघुनाथ भाऊ मोनु ला आपलो परील समजावत होता.अना अभ्यास कर ध्यान देन साठी सांगत होता.पर मोनु की संगत बी बरोबर नोहोती.

        मोनु आपलो माय अना मामा की बात माननला तयार च नोहोतो.दिवसभर वन संगीन संगमाच गावभर गोरी गावत फीरत होतो.मनको अच्छो होतो मोनु पर संगत जरा बरोबर नोहोती.

        एक दिवस की बात आय मोनु को संगीन एक योजना बनाईन. वा योजना चोरी करनकी होती.पर मोनु ला एकी कानोकान खबर नोहोती.सब संगीन न मोनुला बी योजना मा सामील करीन अना पटील को आंबा को अमराई मा सबजन गया.मोनुला जब पता चलेव की चोरी करनोसे त वन इनकार करीस.मोनुला चोरी चपाटी करनको नोहोतो पर संग का संगीन वोला कसोतरी राजी करीन.

सानसुन इंधारो रात मा सबजन बगीचा मा धस्या अना आंबा तोळन बस्या.घडीभर भयेव अना राखन करनेवाला इनला चाळुसचुळुस बजन को आवाज आयेव तसाच वय धावत आया अना मोनु संगमा वोको संगीनला बी धरीन.

           

 

            सकाळी या बात गावको तंटामुक्त समीती मा  गयी.मीटींग बसी.अना सबला जुर्माना बी भरनो पळेव मोनुला.अना नाककटाई भयी वा अलग.

         पर वोन दिवस वाईट संगत को परिणाम सोनुला समज या आयेव.वन दिवसच मोनुन संगत छोडीस. चांगलो अभ्यास करके चांगली पोष्ट की नौकरी मीली मोनुला मोठे होयेपरा.

✍सौ.वर्षा पटले रहांगडाले

बिरसी आमगांव, जि. गोंदिया

*****************************

11. बेटी परिवार की ईज्जत

***************************

अभार मा सुकीर तारा निकलेव तरी शेवंता को डोराला काही झोप आवत नोहती.रातभर वा इतं उतं कड पलटत होती.आखीर माय को मन आय वोला कहान को कल पडे? शारु आता बिस साल की भय गयी होती.शारु नं पदवी को अभ्यासक्रम जेमतेम पुरो करी होतीस. शारू देखनला सुंदर,भुरो रंग की बोलकार टूरी होती.पर आजकाल खुद माच खोयी रवत होती. शेवंताला  कभी-कभी या बात समज मा आवत होती.पर अभ्यास को बोजो लक बेटी थक गयी रहे या बात सोचकर वा काम मा लग जाय.वोको मन मा बिचारं आवं, का आपली जिनगी काम कर के बित गयी. पर बेटी दुय पैसा कमावने वालो घरं जाये तं सुखी रहे. काल को रातीच वोको माम् भाई नं फोन करीतीस का, सकारी बारा बजेवरी  भासी ला देखावन साती पाहुणा आनुसू मुन.

     शेवंता झुंजूरकाच उठी.शेणपुंजा फेकीस.सडा-रांगोळी टाकीस.चुनो की ढिगी देईस. ओसरी सराईस. खुर्ची बेंच मंडाईस.तखत कोस पर चद्दर बिछाईस. आपलो घरवालो श्यामा ला पोहा आनन सांगीस. 

           शारु ला बी सकारी उठेपर सांगीस का बेटी पाहुणा देखनला आवं सेत तं तयारी कर मुन.पर शारु नं माय ला काहीच उत्तर नही देईस. वोको मन मा काही तरी बिचार चलत होता.वा खुष दिसत नव्हती.तरी बी माय बाप को कवनो पर वा कसीतरी तयार भयी.पाहुणा आया.टूरी देखीन ना पसंद बी करीन.टुरा वालो इन नं टुरा देखन टूरी कन को लोक इन ला बुलाईन.टुरा बुट्टीबोरी को कंपनी मा काम करत होतो.कमावतो टुरा सब को पसंद होतो.

          वोनं दिन पासून शारू को चेहरा उदास दिसत होतो. भुपेश नाव को एक टुरा मा वोको मन गुतेव होतो.दुही की कॉलेज शिकता शिकता मुलाकात भयी होती.ऐकमेकला पसंद करत होता.पर दुही की जात अलग होती.शारू को एक मन लगत होतो का भुपेश बिना जिंनगी अधुरी सें.

 

वोको संग चली जाये पायजे.पर दुसरो पल मा बिचारं आवं का आपलो माय-बाप नं मोठो आशा लक आपलो ला  मोठो करी सेन. अगर मी भुपेश संग चली जाऊन तं समाज मा परिवार की बदनामी होये.माय-बाप ला तोंड देखावन ला जागा रवन की नही.पिढी नं पिढी को दोष घरानो ला लगे.बेटी परिवार की इज्जत आय.या ईज्जत  मोरो पासून बच सकं सें.असो संघर्ष वोको मन मा चलतो रयेव.वोनं डोरा डोरा पाणी आनीस ना खुद को मन ला समजाय कर समाज-परिवार को हित साती  माय बाप को पसंद को टूरा ला हो कईस.बात वोको तकच सीमित रही.माय बाप ला बी आपली टूरी आपलो कवन को बाहेर नहाय असो भास कायम रयेव.

  काही दिस मा शारू को बिह्या भयेव. वा सुखी जीवन बितावन लगी.

शारदा चौधरी

भंडारा

****************************

12.पतराली

*****************

एक साल भयेवतो भरत की माय हिरू एमआयडीसी को राइस मिल मा काम पर जाय. मार्च मयना मा कोविड-१९ की महामारी कारण लॉकडाऊन सुरू भयेव. हलाखीका दिवस काहाळके हिरू का दिवस पलटत आयाता. दूसरो फैक्ट्री मा मैनेजर अना वर्कर्स पॉजिटिव निकल्याता मनून राईस मिल भी बंद भई. माय बेटा घरच रवत. मयना भर माच दाणा पानी खतम भयेव. पाचविमा सिकनेवालो भरत को स्कूल भी बन्द पडेव. हिरू ला चिंता को घोर लगेव.

नसीब, राइस मिल को पुन्यवान मालिकनं गरीब मजदूर साठी रोज दुपारी बारा बजे भोजन की मुफ्त व्यवस्था करीस. सय फूट की दुरी पर गोल बन्याता वहां उभो रवो, पयलो काउंटर पर पतराली (पत्तल) अना दूसरो काउंटर पर दुय रोटी, दुय कवचा भात अना भाजी भेटं. हर पतराली पर लॉकडाऊन मा अनुसरणका बचावात्मक सुचना/नियम लिख्याता.

भीड एतरी भय गयी का लाईन मा न लगता सब एक साथ पतराली लेयके नियम की पायमल्ली करत दूसरो नम्बर को काउंटर पर टूट पड्या. कोणी सुचना बाचनला खाली नही. परोसने वाला समझावत पर सब व्यर्थ. वाढता वाढता उनकी दमछाक होत होती. समय व्यर्थ न गमावता, भीड छाटण साठी वय पटापट वाढत जात.

'भीड खातम होयेवपर मी जाऊ' असो बिचार करके भरत इमाने इतबारे लाइन को गोलमा उभो होयके भीड खतम होनकी बाट देखन बसेव. भीड जादा होनको कारण आज भोजन खतम भयेव. ८-१० जन ला भेटवच नही. भरतनं पोंगा मा अनाउन्समेंट आयकिस अना गोल मा उभो होयके पतराली हातमा धरिसके वोकोपर लिखी सुचना बाचन बसेवतो. एक सुचना मा लिखेवतो 'ऑफिसको सामने मास्क अना सॅनिटायझर मुफ्त भेटे.'

भरत लाईनमा लक बाहेर आयेव अना पयले ऑफ़िस मा गयेव, चपरसीला पतराली देखायीस. चपरासीनं वोला मास्क अना सॅनिटायझर की बोतल देईस. भरत वापस मुळेवच होतो की मिल को मलिकनं भरतला देखिस अना पयचानीस, वापस बुलाईस. भरतनं भी मालिकला पयचानिस, "यव तं वूच सेठ्जी आय जेन्ं मोरो माय ला बिमारी लक बचावनेवलो ईश्वर मोला देइतीस." मालिक (सेठ्जी) भी सोचन बसेव, "यव तं वूच अबोध, निरागस टूरा आय जो आपलो माय साठी पाच पैसामा ईश्वर खरिदन ला आयेवतो."

सेठजिन्ं होनहार भरतको घरकी दयनीय परिस्थिती को कारण वोको मायला भोजन बनावन को काम देय के लॉकडाउन मा रोजी रोटी की व्यवस्था कर देइतीस. हर परिस्थितीमा संयम नियम लक चलके मिले वोनं चिज को सदुपयोग करन की भरत की या आदत अज वोको काममा आयिती. साधी पतराली पर की सुचना बाचेव लक अना अमल करेव लक आज वोका दुर्गम दिन सुगम भय गयाता.

डॉ. प्रल्हाद रघुनाथ हरिणखेडे (प्रहरी)

उलवे, नवी मुंबई, मो. 9869993907

****************************************

13. संगत को असर

***********************

खेडेपार नावक् गावमा दुय जिगरी दोस्त रवत होता. एकको नाव होतो नरेश अना दुसरोको नाव होतो मंगेश. शाळामा दुयी हुशार होता. दुयीमा परीक्षामा मार्क मिलावनकी होळ लगी रव्. कब् नरेश पुळ् त् कब् मंगेश पुळ् रव्. दुयीनको येव परीक्षामा मार्क मिलावनको खेल पूरो खेडेपारमा अना शाळामा चर्चाको विषय बनेव रव्. अभ्यासको येव खेल खेलता खेलता दुयीजन एक पर्सेंटक् फरकलक बारवी पास भया. नरेशला ८० % मार्क अना मंगेश ७९ पर्सेंट मार्क लेयशान पास भयेव.

 दुयीकी घरकी परिस्थिती गरीबीकी होती. असोमा कमखर्चा अना जल्दी नौकरी मिलनकी गॅरंटीवाल् डी. एड.ला जानको दुयीन् पक्को करीन. थोळ् रोजमा गुणवत्ता यादी लगी. नरेशला भंडाराको सरकारी कालेज अना एक पर्सेंट कमी रयेलक मंगेशला दांडेगावको अनुदानीत कालेज भेटेव.

दुयीजन आपल् घरकी गरीबी जानस्यान होता. गरीबीमालक आयेलक चांगलो अभ्यास करस्यान शिक्षककी नौकरी मिलावनो दुयीको ध्येय होतो. नरेश भंडारा शहरमा नवो होतो. शहरकी चालढाल वोला नविन होती. धीरूधीरू शहरी जिवन वोला पसंद आवन लगेव. शहरमा रयेलक नरेश सुट्टिक् रोज आपल् दोस्तयीनसंग् फिरन बसेव. वोका कालेजका दोस्त कभी पिच्चर देखन टाकीजमा त् कभी वैनगंगा नदी घाटपर घूमनला जात.

 येक्ंमा सबको मनको रंजन करनो येव हेतू रव्. पर धीरूधीरू नरेश दोस्तईनक् संगतलक बाहेर घुमनो फिरनोमा जादा दिलचस्पी लेन बसेव. वोको परीणाम वोक् अभ्यासपर होन बसेव. दोस्तईनक् संगतमा नरेश कालेजका लेक्चरबी बुळावन बसेव. प्रभात टाकीजमा लगेव कौणतोबी पिच्चर वू आता पयलो दिवस देखन बसेव.  वू आपल् दोस्तईनसंग्  कालेजक् क्रियाकलापमा कम अना बाहेर जादा सक्रिय रयेलक वय अभ्यासमा मंग् रवन बस्या.

 

वूत् दांडेगाव कालेजमा सिकनेवालो मंगेश आपली खोली सोळस्यान बायेर जात नोहतो. दांडेगावमा भंडारासारकी चमकधमकबी नोहती. वोक्ंलक मंगेश अना वोक् दोस्तईनको पूरो समय अभ्यास करनोमाच जात होतो. वोक् दोस्तईनमाबी कायी हौस्या नौस्या गौस्याबी होताच. वय गोंदियाला जायस्यान पिच्चर देखस्यान आवत पर मंगेश वूनक्ंपासून दूर रव्ह.

कबिकबार वू दोस्तयीनसंग् घूमनला मनून एकोडीक् बजारमा चलीजात. मंगेश जसजसो कालेजमा रमन बसेव , तसतसो वोक् व्यक्तित्वमाबी चांगलो बदलाव दिसन बसेव. वोका दोस्तबी अभ्यासमा अना कालेजक् कार्यक्रममा व्यस्त रवत.

येन् सबको परीणाम होनको वूच भयेव.

मंगेश रोजक् रोज कालेजमा परीक्षापासून सांस्कृतीक कार्यक्रम अना खेलपासून लेसनवरी हर क्रियाकलापमा चमकन बसेव. उत् नरेश रोजक् रोज हर क्षेत्रमा मंग् पळन बसेव. दुय सालमा दुयीनको डी. एड. पुरो भयेव. मंगेश ७५ % मार्क लेयस्यान कालेजमा पयलो आयेव. त् नरेश ६५ % मार्क लेयस्यान पास भयेव. शिक्षक भरती निकलेपर दुयीनन् गोंदिया जिल्हापरीषदमा नौकरीसाती फारम भरीन.

मंगेश पयलो नंबरलक शिक्षक म्हनून नियुक्त भयेव. अना नरेश कमी मार्कलक शिक्षक भरतीसाठी पात्र नही भय सकेव. नरेश दु:खी होयस्यान पछतान बसेव. बूरी संगतन्  नरेशला अपयशक् खायीमा ढकलीस.

त् चांगल् संगतन् मंगेशला प्रगतीक् शिखरपर लिजायस्यान ठेयीस. असोच रवसे संगतको असर.

लेखक - श्री. गुलाब रमेश बिसेन

मु. सितेपार , ता. तिरोडा, जि. गोंदिया

****************************************

14. काकीजी अना बड़ीमाय

********************************

           औंदा को साल कोरोना को कारन बंदी भयी अना लिकेश की नौकरी शूट गयी. आता बाहर रह्वन को कोई फायदा नो होतो, येको साती लिकेश आपरो गांव वापिस आय गयो. वोला बाहर रहवता दश बरस भय गया होता.  कमावन ला घर लक बाहर हिट गयो होतो अना सन तिहवार अना सामाजिक कार्यक्रम गिनमा च घर आवत  होतो. अज लिकेश कन एक बेटा अना एक बेटी से. उनला गांव मा रह्वनो बड़ो साजरो लगत होतो. वोय घर वापसी लक बहुत खुश होतिन.

               लिकेश को अजी गिन तीन भाई सेती. लिकेश को माय वोको नहानपन मा च भगवान जवर चली गयी होती. वोकी काकीजी अना बड़ीमाय को गोद मा खेलता खेलता वोको बालपन बीतयो होतो. दुहि को पिरम मा वोला कभी माय की कमी नहीं खली.

        दस बरस को बाद अज लिकेश घर वापिस आयी से. वोकी नौकरी शूट गयी. घर आवन को बाद वोन देखिस की वोकी काकीजी अना बड़ीमाय मा सदा को जसो पिरम नहीं होतो. लिकेश ला नौकरी छूटन को तनाव होतो. वोला लग्यो की बात त सही से की बेरोजगार ला कोन पिरम करहे. ईकोलाई वोन ज्यादा ध्यान नहीं देईस अना दूसरो दिवस आपरो काकाजी संग खेत कन चली गयो.

              दुफारी सिदोरी खान को बाद जरासो दूर लिकेश परसा को झाड़ खाल्या बस गयो अना वोला रुलाई आय गयी. वोका काकाजी जवर आया अना वोला पुसीन तू काय लाई असो रोवोसेस. लिकेश कसे काई नहीं काकाजी, बस असोच मोरी माय की याद आय गयी होती. काकाजी, वोको पूरो दरद समझ गयीन अना वोला बोलिन की तोरो दिमाग मा नौकरी शुटन को दरद से अना तोरी काकीजी अखिन बड़ीमाय मा येन डाव तोरी माय नहीं चोय रही से न. लिकेश न काही जवाब नहीं देईस.

 

      काकाजी, लिकेश को जवर बस गया न वोला कहीन की अज भी दुही तोरी माय आती पर वेय आपरो आपसी मनभेद लक बोलाचाली बंद से. उनको झगड़ा भी नाहन सी बात लक भयो होतो. तोरो घर आवन की ख़ुशी मा वोय दुही तोरो लाइ कमरा तैयार करावान लाइ झगड़ पड़ीन. तोरी बड़ीमाय को तर्क होतो की वा मोठी से त वोको कमरा तोरो लाई तैयार होये.काकीजी को कहनो होतो की मोरो कमरा मोठो से अना ज्यादा हवादार से त वू कमरा ला तोला देवबिन. असो दुही की बात बढ़ गयी अना बोलाचाली बंद भय गयी.

        काकाजी की समझाइस लक लिकेश को मन को भाव पूरो बदल गयो. लिकेश को डोरा लक अश्रु की धार बोहावन लगी की वोन केतरो ग़लत सोच्यो होतो. वोन कहीस की काकाजी मी आता घर जाय रही सेव अना मोला मोरी दूही माय लक माफी माँगकर उनला मिलावनो से.

        घर आयकर वोन दुही माय ला जवर बुलायकार रोवन लग्यो. दुही की दुही वोला पूछन लगीन की तू काय लाई रोवोसेस बेटा. मंग लिकेश कसे की मी तुमरो पिरम को लायक नहांव. मोरो कारन लक तुमरो बीच मनमुटाव भय गयो अना मोरो मन मा आयो की मोरो काम छूटन को कारण तुम्ही मोला वोतरो पिरम नहीं कर रही सेव जसो सदा करोसो . काकीजी अना बड़ीमाय न लिकेश ला बोलिन की तू त बेटा आस. माय को बेटा लाई स्नेह मा कोई स्वार्थ नहीं रहव.

         लिकेश न काकीजी अना बड़ीमाय लक प्रार्थना करिस की आता वेय भी आपसी मतभेद ला  बुलाय कर पहले जसिच बहिन बहिन बन जाहेत. आता सबको मन निर्मल होतो अना लिकेश न कहीस की मी अर्धो दिवस बड़ीमाय को कमरा मा रुकू अना अर्धो दिवस काकीजी को कमरा मा. हाशि ख़ुशी लक बंदी को समय गुजर गयो. आता लिकेश की कम्पनी चालू भय गयी से अखिन कम्पनी लक भी वोला जूनो पद पर राख लेई सेत. अना दीवारी को बाद अखिन बड़ीमाय अना काकीजी लक दूर,काम पर जावन वारों से.

बिंदु बिसेन, बालाघाट

*************************

15. पारायण

*******************

कारूनाना को आठ साल को एकठण टुरा पांडू पढाईमा काही खास नोहोतो. कारण लाड प्यार. आपलो शानीमाय को सबसे ज्यादा दुलारो. हमेशा वोला वू साइकिल लेयदे कवं पर शानीमाय हमेशा वोला सांगं, "सोन्या, दुय साल मा तू सायकल चलावन लायक होजो तबं तोरो साठी बढिया वायर को बिरेक वाली सायकल लय देऊं." भजन गावनो पांडूला पसंद भी होतो अना वू अच्छो गायक भी होतो. लहानसो टुरा को यव गूण मोठो मोठो धार्मिक कार्यक्रम मा वोला संधी देत होतो.

अवंदा गाव मा नवरात्री उत्सव मा देवी जवर हर दिन रामायण को पारायण करन को समितीनं निर्णय लेईस. पांडूको गायक मनून सबको एक मत भयेव. पांडू भी जाम खुश होतो कारण  वोला भजन गायन सर्वाधिक पसंद होतो.

पांडू की शानीमाय (दादी) कारनबाई घरको भाजीपाला, फल, चिचबिलाई, जांभुर, मोहू, टोरी, परसा की बीजी, सरवा असा कय प्रकार का काम कर करके पैसा आपलो पिवसी मा जमा करं अना मंग भरी पिवसी का पैसा, बीचमा को खंड (खोली) को फडताळा मा ठेय दे. या बात पांडू लाच मालूम होती. कारण कय गन पांडूको सामनेच वोको खाजो खजकुला साठी शानीमाय वहां लकाच पैसा काहाळत होती. वोको जवर चांगलोच खंबुरा जमेवतो. गावका काही लोक वोला कवत, "या खेबडी तं बडी चुम्मक से. लेय काय नही दे आपलो नातू ला सायकल?"

काही दिवस पासना शानीमाय की तब्येत बिघडीती. देवी की स्थापना भयी तबं शानीमायनं खाट धर लेयितीस. बिना माय को पांडू आपलो शानीमाय की बडी सेवा करं. कारन बाईच वोको साठी माय होती. रोज आपलो शानीमाय की सेवा करं अना रात्री पारायण मा जाय. असो नवरात्री को वोको नित्यक्रम बन गयेवतो. डॉक्टर की दवाई को यनं उमर मा शानीमाय पर जादा असर होत नोहोतो. पारायण मा जान साठी आतुर पांडूका पाय बंध गयाता कारण वोकी सबमा प्यारी दोस्त, वोकी शानीमायनं खाट धरीतीस. वू रात्री पारायण मा जाय, मंग आवं अना आपलो शानीमाय जवर दुबक जाय. अजभी  वू रात्री पारायण लक आयेव अना रोज वानी शानीमाय जवर सोय गयेव.

नवरात्री मा नवमी को दिवस अति महत्त्व को रवंसे. यनं मेन दिवस को पारायणमा अज पांडू आवणार नोहोतो. कारण वोला आपलो शानीमाय की हालत बहुत गंभीर लगी. तरी शानीमायनं वोला जानला सांगिस. पर पांडूनं साफ मना कर देईस. "शायनी, तू मोरी जित्ती जागती माय मोरो जवर तडफ रही सेस अना मी मुर्ती की माय जवर जाऊ? मी एतरो दिवस पासना भक्ती भावलक पारायण करूसू. तरी देवी तोरी तब्येत ठीक नही कर रही से. एक दिवस नही गयेव तं बाकी का लोक कर लेयेती ना पारायण पूर्ण!" शानीमायनं  समजाइस, "बेटा, एतरो दिवस नवस वानी भक्ती करेस. बस आता एकच दिवस साठी नही नोको कवूस. जाय बेटा, मी तोरी बाट देखू." शानीमाय की बात वोला पटी. तसो वोनं आपलो गमछा धरिस अना पारायण मा गावनला गयेव. वू गावं पर गावता गावता वोको पूरो ध्यान आपलो शानीमाय परच लगेवतो. कजाने वोला का भयेवतो तं पर वू अज वोतरो मनलका गावत नोहोतो. जसो तसो पारायण को बाद वू घरं आयेव अना आपलो शानीमाय जवर दुबक के सोय गयेव.

दशमी (दसरा) को दिवस बन्यारबेरा वरी शानीमाय खाट पर लक उठीच नही. पांडू खाट जवर गयेव अना शानीमाय ला उठावन बसेव, "शायनी, उठ ना. बन्यारबेर भय गयी. मोला जेवण दे." शानीमाय कायला उठंसे? वोका पंख पखेरू उळाय गयाता. हलायेव लक भी नही उठं देखक्यार बहुत टाईम बाद पांडूला बात समझ मा आयी. तसो वोको तोंड लक पुरो ताकदमा एकच शब्द हिटेव, "शानी माsssय". अना वू 'शानीमाय, शानीमाय' रोवन बसेव. कारू नाना समेट बेठार का सब आया. अना पांडू को घरं दसरा को दिवस मातम पसरेव.

सब विधी संपन्न होनको बाद दूसरो दिन पांडूनं फड़ताळा खोलके देखिस. एक जूनो कलई (जर्मन) को डब्बा मा सायकल को लायक पैसा जमा होता. वोला आता सायकल की भी वोतरी आस नही रही कारण वू सोचन बसेव, "सायकल लेय भी लेऊं, पर मोला सायकल चलावता देखके खुश होनेवाली मोरी असली देवी माय च नाहाय. अजब लीला से पारायण अना दुर्गा माय की, खुद मुर्ती बनके आयी, मोला गावन लगाईस अना मोरीच चलती बोलती माय लिजाय लेइस?"

पांडू ला समझ मा नही आवत होतो का आशिर्वाद को रूप मा सायकल का पैसा, मधुर आवाज को गरो अना शाहानो माणुस सरिखी अक्कल वोको शानीमायनं देईस का पारायण गाईस मनून दुर्गा मायनं?

परंतू वोको यनं व्यवहारनं सबला एकच सिख देईस का जीव को भरूसो नाहाय. देवी को व्रत ठेवन को पयले आपली घरकी जिती जागती माय ला का लगंसे, एक शब्द खबर लेये पायजे. कारण मुर्ती दून वा ज्यादा आशिर्वाद देसे.

डॉ. प्रल्हाद रघुनाथ हरिणखेडे (प्रहरी)

उलवे, नवी मुंबई, मो. 9869993907

*************************************

16. मदत

***********************

             वैनगंगा साखर कारखाना सुरू भयेव. आजूबाजू का कास्तकार आपल खेतमा ऊस को पिक लेन बश्या.ऊस काटशानी साखर कारखानो मा बैल बंडी लका लिजात होता. असोच एक दिवस ऊस की दस बारा बैलबंडी कारखाना कर जानला नीकली. रामा की बंडी बैल थकेलका मंगच रही. ओक बंडी परा ओकी बायको रखमा  ना लाहान टुरी बसी होती. अचानक ओक गाळोकी खिल्ली निकले लका एक भोवरी निकल गई. गाळो ऊलटेव तसो गाळोपर लका रामा खाल्या पळेव. ओकी बायको रखमा  एकांग ना टुरी एकांग ना पुरो ऊस को खालत्या  ढेर लग गयेव.

बैल ला गरगुट लग गयी. ओतरौमाच दुय नवजवान नामा ना शामा फटफटी परा आया. रामा  आपल टुरी ला धरसानी रोवत होतो.ओक बायकोको पत्ताच नोहोतो.नामा बैल की गरगुट सोळण लगेव ना शामा फटफटी लका जवर क स्कूल मा गयेव ओन गुरु जीला सब सांगीस. गुरुजी स्कूल का टुराईन संग धावतच आया टुराईनन पटापट ऊस अलग करीन. ऊस क ढगक खाल्या रामा की बायको दबी होती. ओला बाहेर काहाळीन. रखमाको हातच फ्याकचर  भएव  होतो. ओला दवाखाना मा भरती करीन. साखर करखानो को मालक भी आएव. औन दवाखानो को पुरो खर्च ना रामुला अलग लका मदत कॅरीज.जे नवजवान आया होता वय पत्रकार होता. उनन दुसर दिवस पेपर मा बातमी देईन. ना ओज्या स्कल क तुराएअन की खुप तारीफ करी होती. यूनक मदत लकाच रामा की जीन्दगी पतरी परा आयी होती.

तात्पर्य :- दुसरो की मदत करे पाहीजे.

डी पी राहांगडाले

गोंदिया

*************************

17. संस्क्रति

***********************

         धरमु भाऊ गाव मा खेती किरसानी करत होतो।गाव कि मांदी मा धरमु भाऊ ला पोवार हुनको बारो मा विचार राखन साती कहिंन,त मांदी मा धरमु भाऊ सांगन लगेव।

" कहाँ राजा भोज,कहाँ गंगू तेली " पोवार राजा भोज का वंशज आती।पोवारी संस्क्रति का एक ल बढ़कर एक किस्सा सेती।पोवार को काम खेती किरसानी करनो आय,एको कारन पोवार ला अन्नदाता बी कसेति।

      कोई च काज कारन होय,पोवार घर लक,कोई च गरीब गौतरी भीख मांगने वालो अना पेंडारी जेवन जेयकर च जासेति।ओला कोई नहीं खेदाड़।कोई च माँगन वालो खाली हाथ नहीं जात, ओला मुट्ठी भर चाउर देन कि प्रथा आज बी से।असा दिल वाला होसेति पोवार,दानवीर राजा भोज का वंशज।

       पाहुना को आवनो पर राम रुमाई करनो,पाय धोवन को पानी देनो,केतरि साजरी प्रथा से जी।

         पोवार समाज को बिह्या बर मा दहेज लेन देन कि प्रथा नाहाय।पोवारी मा बेटी को कन्यादान कर सेती।आब ओरि कोई पोवार वरधाश्रम नहीं गई से।गाव मा अज बी भरेवघर मा रवहन कि प्रथा चल रही से।रिस्तो नातो को मान सम्मान मा पोवारी पुढ से।परहा, धान कटाई अना गाहानी मा पास पड़ोस वाला आब बी एक दुसरो कि मदत करनो मा मनघ नहीं रव्हत।काज कारन मा हजारो लोग जेवन कर सेती,पोवार असा दिलदार होसेति।

     सादा जीवन उच्च विचार ला चरितार्थ कर सेती।हमारो समाज मा बहु बेटी ला मार डाकनो जराय डाकनो आयकनो मा नहीं आई से।अता त बहु बेटी ला सुसरो घर बी पढ़न लिखन कि छूट से।

       पोवारी बोली भाषा मा बड़ी मिठास से,आड़ जात का लोग बी गाव मा पोवारी बोल सेती।हमारी पोवारी मा सायनो को बडो मान रव्हसे।एक असी बी कहावत से पोवार का पाय जाहां पड़ सेती,वाहां लक पानी हिटसे।

      सिकसा को इस्तर मा बी बहुत सुधार भई से।पोवार पड़ लिख कर मोठो मोठो पद पर आसीन भय गई सेती।राजनीति मा बी पोवारी को योगदान कम नाहाय।

         आड़ जात वाला बी पोवारी संस्क्रति को लोहा मान सेती।हमाला आपली संस्क्रति पर गर्व से,अना हमारी संस्क्रति हमाला गर्व को बोध कराव से।

व्ही, बी,देशमुख

रायपुर

*********************

 

18. अच्छाई की खोज

*****************************

  एक आश्रम को शिष्य सप्ताह भर की छुट्टी लेय कन आपरो गांव पैदल जात होतो रस्ता मा वोलाबेहर भेटी शिष्य ला खुप तहान लगी होती वोन पानी लक आपरी तहान बुझाईस बहुत तृप्त भयव  वोला बहुत आनंद भयव कसे यहाँन को पानी गुरुजी साठी लीजाय लेसु वोन आपरो कमंडल मा पानी भर स्यानी चल बसेव वु पानी गुरुजी न पियास्यानी देखींन गुरुजी कसे बहुत बढ़िया गंगा जल समान पानी से मन तृप्त भय गयव शिष्य बहुत खुश भयव अना आज्ञा लेय स्यानी गांव चली गयव l घड़ी भर मा आश्रम को दुसरो शिष्य आयव अना कसे गुरुजी मोला बी पानी भेटे गुरुजी न आपरो कमण्डल शिष्य जवर देयीस जसो शिष्य न पानी पिय स्यानी देखिस त पानी को कुरा बाहर फेक देयीस अना कसे गुरुजी यव त बहुत कडू से जी अना पानी बी गरम से जी तुमी न बेकार मा वोन शिष्य की बढ़ाई करायत जी l गुरुजी कसे बेटा पानी मा जरूर शीतलता अना मिठास नहाय पर पानी आन ने वालो को मन मा मिठास होती  होय सिक से की पानी भरता भरता कमण्डल साफ नही रही रहे या मग पानी वोन समय पर ठंडो रही रहे आवता आवता गरम भय गयी रहे l बस येतरो साठी कोनीला सजा देनो उचित नहाय l

बोध :- दूसरों को मन दुखावनो उचित नहाय l

प्रा.डॉ.हरगोविंद चिखलु टेंभरे

मु.पो.दासगांव ता.जि.गोंदिया, मो.९६७३१७८४२४

19.मेहनत

************

एक गांव मा एक कास्तकर रवत होतो . संसार मा आवने वालो गरीबी लक ऊ बहुत दुःखी होतो . एक दिवस येन तरास को पाई आपलो घरला सोड़ कर वोन साधु को वेश धारण करिस . अना ऊ संचार करन लगेव . वोको येन वेशभूषा ला देखकर लोक वोला नमस्कार करत होता .वोला दुध, मिठाई, पेडा देत होता ऊ जहानी जाय वाहा वोको आदर, सत्कार होत होतो . भगवान् को नाम स्मरण अना विरक्त भक्ति को पैसा लक वोको काम मस्त चलत होतो . साधु को रूपमा ऊ बहुत मज़ा मा होतो . असोच एक दिवस ऊ तीर्थ यात्रा साठी जात  होतो. रस्ता मा वोला एक हिरवोगर खेत दिसेव. वोको बाजू मा वोला बेला अन फुल लक फुल्या खेत दिस्या वोन खेत मा एक कास्तकर काम करत होतो .साधु वोको जवड गयेव अना वोला कइस .

" भगवान  न तोला येन सुंदर खेत को वरदान देईसेस वोको साठी तुन भगवान को आभार माने पाईजेस." यको पर कास्तकारन हास कर कईस." साधु ! तोरो कवनो सई से भगवान को आभार त मीन मानेच पाहिजे . काहेकी भगवान न मोला ऎतरो बढ़िया खेत देई सेस अन येन बात पर मी भगवान को त ऋणी सेवच ,पर मी येन खेत मा काम करन को पइले या जमीन जब भगवान को हात मा होती तब तुम्ही देखन ला पायजे होतो."

बोध :-- यशस्वी होन साठी अविरत मेहनत की गरज पडसे बिना मेहनत को यशस्वी नही होता आव .

श्री.फनेंद्र चौधरी मु.पो.अर्जुनी ता. तिरोड़ा जि. गोंदिया