खासर (रेहका)
दि:१८/०५/२०२१
वार:मंगरवार
खासर(रेहका) तसोच अजून येला गूडूर भी कसेत.
येला भी बैलंइनलका जूपके खिचत .पहीले हर काम बैललका होय.म्हणून कास्कार बैलनला आपलो सखा/मिञ समज.
जसो आपलोला गाव जाणो से त बठिया (मस्त) बैलइंनला झिल्ल, पडदा,मोठा-मोठा घोलर बांधत अना् खासरला बठिया सजावत ना गाव जात.
पहिले बिह्यामात १०-१५ खासर रव्हती.अना् सामने-सामने डफ्फरी को बाजा बजत.जहांकी टूरी मांगीसेन वहा पयॅंत रेहका जाय.बराती भी पयदल कोणी साईकललका जात.
जसो गाव पडेव तसोबाजाला थाप देत,अना् वू घोलरींको आवाज को नांद उठ त गावका लोक समज जात की बरात आयी म्हणून.
नवरी को गाव दूर रव्ह तरी पाहटच बरात निकालत. खासरला कहाका फोमका गद्दा! बिचारा तनस को गोधा करत ,अना् चदर बिछावत ना जात. आतात बाबा जमानो बदल गयव.फोर-व्हीलर,टेक्टर ,गाडी लका जासेत.
जसो नवरीला पहीलो आनार या चार महिना को आनार आनन जात त खासरलका आनन जात. बैलंनला मोठी-मोठी घोलर बांधत वू पाणी पडता आवाजको नांद उठ लोक समज जात की नवाडो बहू/नवरीला आनसेत म्हणून. आतात बाबा जमानो फाटगयव अना् पेटगयव,नवरा -बायको गाडीपर बस्या की गाव कब जासेत ,आवसेत पत्ता/मालूम नही होय.
तसोच पहिली बार बिह्याई गाव खासरलका आवत समज मा आय जात होतो की बिह्याईभाऊ गाव आवसेत म्हणून वू मोठो-मोठो बैलंईको घोलर नांद को आवाज गुंज उठत.
फाटकमा बिह्याईको रेहका पोहच, तसोच घरमालक बैलंईनला सोड मग उनकी झील -पडदा उतारत चारो पाणी करत. बिह्याईला पायधोवन को पाणी दे बोठी्या /मस्त मानसन्मानलका पाहूनचार करत.
तसोच खासर/रेहका की पट्ट भरावत या एक दैड आय.दूर-दूरलका लोक आप-आपला मोठा-मोठा तगडा बैल आनत.उनकी स्पधाॅ ठेवत .उनको नंबर आवत मोठो बक्षीस भेट.येन खासरको लहान पॄकार येलाच रेडू/रेळू कसेत.
आता सब जमानो बदल गयव सब खासर -रेळू बैलबंडी घरको कोटा को या एक कोंटोमा पड्या सेत .अना उनको मस्त सुंदर काळीलका चुल्होमा लगावसेत.सब सामाम आता एक कोंटोमा रन्नी पडेव
सौ:ओमलता के पटले
खासर की यादगार सवारी
खासर शब्द लकच मोरो अजी की याद आय गई मोला. खासर वोन जमानो मा अज को फरारी को सवारी वाणी. कदाचित मनला जास्त खुशी देनेवाली सवारी.
मोरो माहेरको खासरला
झुली पळदा को साज
अजी धुरकोरी बसेव
जसो दूनियापर राज
मी तब नहान होती. काकीजी को माहेर ठाणेगाव को. उनला आणन जानसाठी आमरी भी पोव लग. अना कब कब जाणला भेट्से मुन ओन् दिवस की बाट देखजन. एक घन की बात आय. काकिजी ला सकारी आणण जाबिन अना बडो दादा घर को बिह्या भी राबबिन, मुन अजी न आमला सांगिन. येतरी खुशी की का सांगू.. दुसरो दिवस पायटलाच आमी उठया.. अजी न हतोळी रोटी ना भेद्रा की चटणी खाईन. कोठामा को गई ला बांधेव रेहका काहाडीन. चक्का पर पाणी टाकीन. मोला लगेव धोवत रहेत चक्का ला. बाबुजीला बिचारेव त सांगीन की तपन लक चक्का को लकडा सुख जासे अना बेठ घसरण को भेव रवसें. बादमा अजी न खासर मा तनिस टाकीन अना ओको पर गोना हतराईन. बैल धोयकर झुल अना घोलर बांधीन. नवा कासरा बांधीन. चलनावो छाया की माय मुन मायला आवाज देईन. तसीच माय झोरा धरके सपरी मा आई. लाल बाली, चिरी को मेनपाटी पर लगाएव गोल गोल लाल कुकु, हातमा लाल गुजगुजी बंगड़ी,पाटली ..,नाक मा सरदा की नथ,, पाय मा पैरपट्टी, तोडा, पिंजन अना मसरी का जोडवा….मी देखेव त दंगच भय गई. साक्षात पंढरपुर की रुकमाई.
अजी न खासर जुपिन.आमरी सवारी गाव जाणला तयार भई . मंग बसनसाती एक घन हांनग्रा हिंगरी भई.. मंग बसण मज्या आव ,पायदानी पर पाय ठेवन, अना तीन घन उतरन. है…..बैल त रे.. चली आमरी सवारी गुळ गुळ . मेंदिपुर को पहले पहले आंबा की अमराई आयी तसा आमी उतऱ्या….मस्त पाड पड्याता…. पाड खात खात अदिक खासर को मंग धाया अना खासर मा बस्या . सामने एक फाटेव तुटेव कपडा को बैरागी दिसेव ना आमरा बैल तांगड तींगड करण बस्या ना कासरा आवरता आवरता खासर बाजू को नाला मा सरकी धसी. आमरा सात गया ना पाच रह्या. बडो मुश्किल लक खासर निकली ना आमी चीडी चूप ठाणेगाव गया.
सौ छाया सुरेंद्र पारधी
सिहोरा
खासर की सवारी
एक यादगार अनुभव
मोरी आई सांग......
लहानपनमा घडेव किस्सा.....
आयी खासर की याद
मन आठवन का हिंदोळा खासे
बंधुराया आनन आव
मन हरीक होय जासे
मोरी आई सांग....
एक बार की बात आय मोरी आई चिंदुटोला गयी होती.चिंदुटोला यव गाव मोरो आई को बाबुजी को आय पर....मोरो आईका बाबुजी भूरकनजी पारधी इनको आईला लेकरू होत ना मरत.जीत्ताच नही रव्हत होता.एकबार भुरकनजी पारधी का बाबुजी मन्साराम पारधी इनका दोस्त रघुनाथ पारधी ग्राम बडद.ये गया चिंदुटोला अना सहज कयीन मन्साराम मोला लेकरूबार नाहात अना तोला होसेत पर मर सेत.आता असो कर यन बार जो भी लेकरू होये.टुरा या टुरी तु मोला देय दे. मन्साराम भाऊन बी वचन लेय लेईन. आंदी को राजका वचन का बडा पक्का,प्राण जाय पर वचन न जाय वाला. मंग टुरा भयेव भूरकनजी पारधी.अना वचन को मुताबिक वु टुरा बडद को रघुनाथ पारधी ईनला देयेव गयेव.यन कारनलका भूरकन पारधी बडद निवासी भय गया.अना उनको बाद जे तीन बहीन भाई भया दुय टुरा अना एक टुरी वय बी बच गया.
त आता आवुसु मुद्दा पर म्हणजे खासरको (रेहेकाको) मभुरकनजी पारधी का च्यार टुरु वोको मा मोरी आई दुर्गा बाई सबसे मोठी.देव पारधी सबसे लहान. एकबार सब बहिण भाई मिलके चिंदुटोला जानसाठी तयार भया.आता वोन जमानोमा कहाकी सायकल अना कहांकी मोटर...।
पटकन जुपो बईल
अना सजावो खासर...
जानकी तयारी भयी अना स्वारी म्हणजे च्यारही बहिणभाई खासर परा विराजमान भया.अना घुंगरू बजावत बईल रस्तापरलका धावन बस्या.एकवन ,दूयवन करता करता चिंदुटोला जवर कुच करन बस्या.मियन कपळा मा तहानलाळु,भूकलाळू संगमा बांध देई होतीस.वय खात खात बात चित करत चिंदुटोला कसा पोहोच्या काही पता नही चलेव. चिंदुटोला मा भूरकनजी पारधी का भाई छगनलालजी पारधी इनका चार टुरु आपलो बहिण भाईला देखके बडा खुश भय गया.
तिलकचंद पारधी,माणिकचंद पारधी,शिवा पारधी अना सबसे लहान तानु पारधी बडीबाई आई बडीबाई आई मुन नाचन बस्या.बडीबाई म्हणजे दुर्गा बाई सबकी लाडकी.च्यार दिवस पाहुणचार,अना हासी मज्याक,खेल मा कसा बित्या पता नही चलेव.मंग आयेव वापस जानको दिवस.दुपारको बाद तीन च्यार बज्या रहेत घरलका चिंदुटोला का काही भाईनला धरके रेहेका अखीन सजुमान भयेव.अना भाईसंगमा मोठी बहिण अखीन रेहेकापर बसके सबकी अनुमती लेयके चिंदुटोला लका बडद जानसाठी निकल्या.
अर्धो रस्तावरी आया म्हणजे आंबेतलाव कालीमाटी अना धीरू धीरू अंधारो पळन बसेव. बडीबाई सबमा मोठी वोला चिंता सतावन बसी.पर आपलो लहान भाईनला रेहेका परावनसाठी वा कवन बसी. रस्ताको जरासो दुर दुय डोरा चमकत होता अना संग संग चलत होता. बईल बी बुजळान बस्या.भाई घबरान बस्या पर दुर्गा बाईन हिम्मत नही सोळीस. भाईनला धीर देत होती.काहीनही भाऊ लाईट होये कोनीतरी टार्च मारत रहे. पर बाघदेव बाबाजीन काहीच करीस नही गावको सीव वरी सुखरूप छोळ देईस.अना मंग चली गयेव.बडीबाई मन को मन मा भगवान को धावा करत होती.वाच पुकार दुर्गा मायन आयकीस.
सौ.वर्षा पटले रहांगडाले
मु.बिरसी (आमगांव)जि.गोंदिया
खासर
उन्हारो को दिवस मा आम्ही आई अना मोरी दुय बहिण अना मी कोयलारी मामा को गावं गावतर खानला जात होता.आमरो पंधरा दिवस को गावतर को बाद बाबुजी खासर जुपकन आमला लेनला आवत आमरो सिंदीपार त् कोयलारी दुय गावको बिचमा नागझिरा अभयारण्य अना असो जंगलमालक् जंगल स्वारी वा भी खासर की बहूतही मनोरंजक रव्.
चांगली खासर अना दर्जेदार बैल,मोठ मोठा घोलर नवी कोरी झुल योव प्रतिबष्ठा को प्रतिक रव्.ससुराल मा आपलो चांगलो दर्जा रहे पायजे म्हणून बाबुजी आटलो खासर अना बैल जोडी की विशेष काळजी लेत होता.
आमरो पंधरा दिवस को गावतर बाद बाबुजी आमला लेनला आया कोयलारी पासून खासर सिंदीपार जानसाठी सिधो अना जवळ को रस्ता म्हणून बाबूजीन् किसनपूर-सोनेगाव मार्ग पकडीन योव रस्तालका आमरो गाव मात्र पंधरा मैल को होतो.किसनपूर तळा मा आमरी खासर पहूची त् पहले सांभर चितर का दर्शन भया योव सब जंगल,हिरवी वनराई पशू पक्षी देखनला आमला बहूत मज्जा आवत होती.रस्ता कच्ची पायवाट समान होती थोडी दूर जाता आमरा बैल थपक्या बाबुजी ला एको अंदाज आयोव अना देखसेजन त् सामने बाघ सब घडराया होता.मी लहान होतो सब घबराया म्हणून मी भी घडरायोव अना यन डोळा लका मनभर बाघ देखेव ओन टाईम मा मोला वू बाघ घरं लिजानकी त्रिव् ईच्छा भयी होती.बाबुजी अना आई सबला धिर देत होती *आमर् घरं बागीणबुळगी से म्हणून बाघ देव दर्शन देनला आयोव अना आई पुटपुटान बसी तोरो साती रोज भात सिका पर ठेवूसू काही गलती भयी रहे त् माफ कर अना रस्ता सोड* बाघ ला दया आयी अना रस्ता सोडीस,खासर चलन बसी बाबुजी ला चिकन गोटा दिसेव बाबुजी न् खासर रोककन गोटा लेन साठी उतऱ्या वासला किकरा घासन को कामको उं गोटा होतो ओतरो मा चंगली कोंबडी दिसी बाबुजी न् गोटा मारीन त् वा उडाई मी रोवन बसेव *मोला कोंबडी देखन की होती* बाबुजी न् चतुराई लक गोटा गोना खाल् छूपाय देईन अना मोला सांगीण का कोंबडी उडाय जाय म्हणून ओला लपायकन ठेई गयी से
आता घर आयोव पर बाबुजी मोला कोंबडी देखावत् नव्हता.आई सांगनला बसी का बेटा तोर् साठी कोंबडी की भाजी बनाय रही सेव.सैंपाक भयोव अना आई न् मोला जेवन ला बुलाईस ताट मा भाजी देईस वा खेळा भाजी होती पर मी *कोंबडी की भाजी म्हणून दिल लक खायोव* बहूत मोठो होत वरी खेळाभाजी ला कोंबडी की भाजी च् कवत अना खात होतो.अजही आई ला फोन करुसू अना कायकी भाजी योव सवाल पर अगर ओन दिवस खेळा भाजी रहे त् आई कोंबडी की भाजी म्हणून सांगसे.अना आमी दुय माय बेटा बडो प्यार लका हसत रवसेजन.
शेषराव वासुदेव येळेकर
सिंदीपार जिल्हा भंडारा
दि. १८/०५/२१
रेहका एक यादगार सफर
मी एक दिवस गच्चीपर संध्याकाळी बसी होती.आमरो घर को पुढो बड को झाड खालत्या एक बरात आई . बरात देखकर मोला लहानपण का वय दिवस याद आया. जब मोरो काकाजी को बिया भयेतो.
मी चवथी मा होती ,तब मोरो काकाजी को बिया भयेव. उनको बिया की बरात अजभी याद से. "यन यंत्रयुग को जमानोपेक्सा सबसे निराली बरात होती
जेन पुराखोईन की परंपरा
का दर्शन कराई होती".
काकाजी को बिया भयेव तब उनकी बरात रेहकालक निकाली होती. संध्याकाळ को समय मा काकाजी की बरा त बडेगावलक मुंडिकोटा रेहाकालक निकाली.मी सबसे लहान होती,मी काकाजी संग उनको रेहका मा बसी.काकाजी को रेहका पुढं पुढं अन् बाकी का रेहका मंग मंग होता. बईलईनला झुलीर टाकीतीन , गळा मा घुंघुरु अन् संध्याकाळ को झुरझुर हवा मा रेहका लक बरात निकाली होती.
आजभी काकाजी को बिया की याद मनला अलगसी खुशी देसे.रेहका लक निकाली बरात की सर अजको गाडी को बरातला नही आव.रेह का की बरा त जीवन को एक यादगा र सफर आय.अज वा लहानपण की याद, याद च रय गई. यन यंत्रयुग मा रेह का लुप्तच भय गया. आब को पिढीला रेहका यव शब्दच नवीन लग से.कहा गया वय पुराना दिवस , कहा लुप्त भया रेहका ..असो लगसे आपलो लेख,कविता,कथा कहाणी माच रेहका जिवंत ठेवनो पडे .जेन कारण पुढो को पिढीला आपली पारंपरिक साधन माहीत रये.
सौ.उषा रहांगडाले (बिसेन)
रेहका एक यादगार सफर
एक बार कि बात आय मी लहान होतो ८ - ९ साल को मोरो घर क बाजूला आमरा बडोजी इशुलाल जी रहांगडाले रवत होता उनक दुसरा नंबर को टूरा को बिह्या भयेव आता भोवजीला आणण जाणो होतो पयले कहाँ कि गाडी मोटरी रेहेका को जाणो . मोला बडोजी कवण बस्या आपलोला तीगाव जाणो से , मी कयेव मोरो त स्कूल से मी छुट्टी नाही मार शिकू. तब बडोजी स्कूल का अध्यक्ष होता त ऊनना कयीन उ मोरो पार छोड दे. पर मी स्कूल मा चली गयेव आमरो पिसे गुरुजी को तास चालू होतो. पिसे गुरुजी बडा कडक होता . वातरोमांच मोरो बुलावा भायेव कि देवराज ला ऑफिस मा बुलयी सेन, मी घाबराय गयेव कायला बुलयीन बाबा. देखुसू त वाहा बडोजी बस्या होता. आमरो हेड मास्तर न कयीन कि तू आपलो दप्तर धर ना घर जाय. मी घाबराएव पर बडोजी ला देख के सब समज मा आय गयेव कि इन न मोरी छुट्टी मांगीन पर मी न कयेव पिसे गुरुजी जब जाय कयेत तबच मी घर जाऊ त बडोजी वर्ग मा आया ना छुट्टी मांगीन.मंग आम्ही खाचर जुप्या ना तीगाव कि तयारी कर्या. खाचर को जाणो मस्त बयील सजाया रेहका सजाया ना गया तीगाव कचो रस्ता मस्त मजा रेहका कि, तुतारी पडी त मोरो काम उत्तर के आन देनको. काही भी काम पडेव त "पप्पू उत्तर बेटा" .मी मस्त मजा लेत १० गन खाल्या उतरण को चलतो खाचर पर बसन को. आंबा कि घात होती रस्ता मा आंबा तोडत जानको असो करत करत तीगाव पोहोच्या.वाहां गयेव पर नवीन पाहुणाहीनको मस्त पाहुणचार. दूय दिवस रहके वापस भया . अशी मस्त मजा आई रेहका कि.
आता त येन युग मा रेहका गायब च भय गया. आता रेहका यव शब्दच नवीन लग से.
सब रेहका गया फक्त याद रय गयी .
देवराज भुरकन पारधी
मुळगाव - वडद, हालमुक्काम (नागपूर )
९५४५०६८०९०
खासरकी (रेहका) एक यादगार सफर.
खासर की करुण कहाणी. आता खासर गायब भय गयी.
ना ओकी जागा मोटरसायकल ना कार न लेईस.खासर च्यार प्रकार की रवत होती.
१. दुय सुपी रेहका जेव पोवारी की आनबानशान होतो. आब जसी एम्ब्यीसीडर कार वानी मंघ पुळ चापला सुपली रवत होती.
२. एक सुपी रेहका जेला खाली सामनेच सुपली रवत
होती. जसी मोटरगाडी ला सामने तोंड ना मंघ सपाट
रवसे.
३. बोळखी खासर. जेला वरतं झाकन मणजे चाप रवत
नोहोती. ओला छाटी भी कवत होता.
४.छेकळा,जेला रेळु भी कवत होता. पहले जितऊत बैल
को पट भरत होतो. ओन्ज्या छेकळा ला बैल जुपसानी हारजीत लगावत होता.
जास्त दूर कायला. मोरो बीह्या भी रेहककोच आय.ओला ५० साल यंदा ११/५/२०२१ ला भया.मोर लगीन क बरात ला तेरा रेहका होता. गुडुर साती घरकोच रेहका चांगलो सजाईन होतीन. रेहका का चक्का नवीन होता, चक्का ला लोखंडी बेठ ना ओक वरत्या पुन्हा रबरका बेठ होता. जेक लका रेहका मा दचका नोहोतो लगत. रेहका पर झूल को पळदा मंघपुळ झळपी लगी होती. बैल परा रंगी बेरंगी झूल होती, शिंग लाशींगोटी, मोहोरपटी ना मोठमोठा घोलर बांधीन. नवरदेव मणुन मी गुडुर परा बसेव. मोरो फुप्याजी धुरकोरी होतो. मोर संग तीन करोली एक पानभरीन भी बसी होती.सामने सामने च्यार दफरी ना दुय पाउल्या. दफरी का तान लका बरात लगीन लगावन गयी होती.वा रेहकाकी मज्या काही अलगच होती.
दुय सुपी रेहका आमरं समाजकी आन बा शान होती. पायलगनी, बीह्या, नवरचुळा,अखाळी,दसवी,चारमहीना (खाजो) येतरा नेंग होत होता ना उनमा रेहका को मोठो काम रवत होतो. बीह्याईक गाव आणनला जात त दुर लका घोलर को आआवाज आयकशानी सब सरभराई करत होता. रेहकाला खुप मान होतो. नविन बोहुबयदी ला आणन जानको मान बुजरुकहीनला भेटत होतो.जमानो बदलेव ना रेहका,खासर नामशेष भया, पर आब भी गोमाटोला मा मोर ससुरवाळीमा सपरी क एक कोनामा रेहका ठेई से.रेहका क जागापर कार ना छाटी, छेकळा क जागापर फटफटी आयी. पयले नवरी टुरी ला
बुजरुक आणन जात होता, आता जेको काम ऊच जासे. कब जासे ना कब आवसे पताच नही चल.
डी पी राहांगडाले
गोंदिया
खासर
विषय काचर को से म्हनुन मी ख़ुद ला रोक नही सकेव
आता आमरी पोल खुले त् खुले पर मी येव अनुभव ज़रूर सांगुन ।
बात आय आमरा काकाजी , श्री तेजराम जी पारधी इनको बिह्याकी,बरात कवलेवाडा लक् दवनीवाडा गयी होती,खासर की बरात होती,मी ४-५ मा शिकत् रहू ।मोरो एक रमेश नाना से,पक्को देव को जीव ।दुनिया-दारी संग काही लेनोदेनो नही,(उदा:)क्रिकेट मा भारत जित् ,का पाकिस्तान ।एकाध खिलाड़ी न् छक्का मारीस त् रमेश नाना की ताली जरुर रव्ह सेती,मंग छक्का भारत को खिलाडी मार् या मंग पाकिस्तान को सब बराबर ....फक्त छक्का लगेव येकी खुशी पक्की ।
त् असो आमरो रमेश नाना न् भी बरात साठी उनकी छाटी तयार करीन ।तसी छाटी की भरती पुरी भय गयी होती,पर मोरो अजी को कहेव पर डाटा-कुची मा मोरो भी नंबर लगेव् खरो ।बरात संग आमरी छाटीै भी शामिल भयी ।रमेश नाना ला लुभान नाना न् मजाक-मजाक मा एक कड़ी चढाय देयीस की,”आम्हरी छाटी त् लगंसे सबदुन मंग रहे “अना मंग रमेश नाना न् सिद्धो ५ वो गीयर मा छाटी भगायी होतीस ।भगावनो को चक्कर मा एक आगं को आवना कब् निकलेव् पत्ताच् नही लगेव ।कसी-बसी छाटी दवनीवाडा पोहोची ।आता कसो करबीन् येन् बात पर प्लानिंग भय गयी ।आम्ही लगीन लगायकन जेवन वैगेरे कर कन जानोसा वालो घर् सोवन ला गया त् रमेश नाना ला बिचार्या की आवना को कसो करबीन त् ? (एक मत लक् रमेश नाना अना अरुन नाना न् सागींस )की काम भय गयी से ।सकारीस लवकर उठाईस रमेश नाना न् सबजन ला ,काहे की नास्ता को टाईम एकदम परतकाडीच् रव्ह ।
त् लुभान नाना न् छाटी देखन की मनस्या देखाईस, म्हनुन छाटी जवर सबजन गया ।त् बटा छाटी की त् दुयी भोवरी एकदम टका-टक दीसी । आता... मोरो मनमा भोवरी कोनतो काचर की बदल-कन भयी असी उत्कठा निर्माण भयी त् रमेश नाना न् एक बड़ी मस्त काचर कन् बोट देखाईस ।मी जरा अचंभीतच् भयेव ।काहे की वन् खाचर पर श्री टिकारामजी पारधी कवलेवाडा लिखेव होतो ।पन रात को बेरा भोवरी बदली भयेव लक् या बात काही ध्यान मा नही आयी की वा खाचर (गुडुर)आय ।वोन् बेरा रमेश नाना न् एक बहूत मोठो समझदारी को उदाहरण पेस करीस,रमेश नाना अना आमरी न् टिम एक पल को विलंब न करता आपली दुयी भोवरी आपलो छाटी मा वापस लगाय देया ।अना मंग कसी बसी गोमाटोला मोरो मावशी को गाव् जायकन आवना की मरम्मत कर स्यानी कवलेवाडा सबदुन मंग् लक् पोहोच्या होता ।या बात अजवरी फक्त आमला चार जनलाच् माहीत से आमरो गाव मा अन् अज पासुन तूम्हला।
नामदेव अनंतरामजी पारधी
खासरकी (रेहका) एक यादगार सफर
खासरको मोरो यादगार सफर
लेखक - गुलाब बिसेन
खासर (रेहका/गुडूर) येव संस्कृतीको एक आवन जानको महत्वपूर्ण साधन. या खासर बियाक् बरातको एक महत्वपूर्ण अंग होतो. एक जमानो असो होतो का खासर बिगर बियाक् बरातकी कल्पनाच नोहती करता आवत. आधुनिक युगमा आवन जानकं गतीमान साधनयीनकं उपलब्धताकं कारन खासर आता अाखरी घटका मोज रही से. असोमा मी "खासर युगको" एक प्रत्यक्ष दर्सी नही प्रत्यक्ष अनुभव दर्सी रहेलक खुदला भाग्यवान समजुसू.
मी बारा तेरा सालको होतो तब् मोर् मोठ् फुफंबयीनको बिया भयेव. तब् मोरा बाबुजी, मी, भाऊ, आई अना माय आमी सितेपारलका खुरखुळीला (मोरा फुफाबाईको गाव) गया. घर् गायीढोर रहेलक अजी लगीनक् रोज आवनार होता. बियाक् रोज बरात खासरलका आयी. लगीन लगी. बिया भयेव. दुसर् रोज नवरीला आननला जानकी तयारी सुरू भयी. आमरी खासर येन् बरातसाती तयार भयी. आमर् खासरसंग् एक छकळा, एक बंडी अना तीन च्यार खासरीबी होती.
संध्याकाळी नवरीला आननला मलपूरी जानसाती आमरी बरात खुरखुळीलक निकली. घरकी खासर रहेलक आमी दुयी भाई होताच. जानकोबेरा जेव वू मी आवूसू मी आवूसू मुन टुरूना पोटु खासरमा बसनला तयार होत होता. येन् बरातला जानक् धुंदमा आवनक् बेरा नवरी अना नवरीसंग् गयी करोलीलाबी आननो से येकोबी ध्यान भूल गयाता. पर समयपर या बात ध्यानमा आयेलक एक खासर रिकामी ठेवनोमा आयी.
खासर,गाळो अना छकळाकी आमरी सवारी चली नवरी आनन. खुरखुळी - पांजरा - सरांडी - बिहिरगाव - बिर्सी - मलपूरी असो आमरो रस्ता होतो. येव रस्ता तिरोडा - तुमसर हायवे रहेलक पूरो डांबरको बनेव होतो. तब् आमर् गावकनको रस्ता माती गोटाको रहेलक येन् डांबर रस्तापरलक जाणार् खासर अना बयीलक् खुरको टपटप आवाज कानला मोठो प्यारो लगत होतो. आमरी बरात बिर्सीला जातवरी पूरो अंधार पळ गयेतो.
आमरी बरात बिर्सी गाव वरांडस्यान पुळ् निकली होती. येतरोमा आमर् खासरक् जुवाळीकी बारती टुटी. बारती टुटेलक बरात रस्ताक् बाजूला रूकी अना आमर् खासरकी बारती जोळनो चालू भयेव. काही बराती पेसाबला उतर्या. एक्का दुक्का ट्रक सोळीसत् पुरो रस्ता सुनसान होतो. असो डांबर रस्ता मी पयलो बारच देखत होतो.
सुनसान रस्ता देख आमी टुरूपोटु सवान अना निहीन रस्तापर मज्यामा लोरन बस्या. असो रस्तापरा लोरनको येव जिवनमाको पयलो अना आखरी अनुभव अजबी मोला याद आवसे. आमर् खासरकी दुरूस्ती होयेपर आमरी बरात मलपूरीक् रस्ताला लगी. येव खासरको सफर खतमच नही होये पायजे असो लग्.
गुलाब बिसेन (दि.१८/०५/२०२१)
रेहका को यादगार सफर
कोणतीबी चीज यादगार तब बनसे या त् वा पहली रव्हसे या वोक् मा काही विशेष घटना घटसे. अशीच एक घटना मोला आब् बी याद से.
मी १४ - १५ साल को होतो तबकी बात आय. मोर् मावशी को बिह्या भयेव. आमी वोला आणन ला मामा को गाव सोनी ल् पाटेकुर्रा गया होता. जानक् टाईमपर मस्त गया. राती जेवण क् टाईम पर आमी वहॉ पोहच्या. तीन रेहका मा सात आठ जन होता. काहेका वापसी मा नवरी ना करोली की सवारी बढनेवाली होती मून इतल् कम लोक गया होता. राती जेवण करस्यार आराम क-या. सकारी चाय नाश्ता करके रेहका जुपकर भया. दुय रेहका इनमा धुरकोरी, नवरी अना करौली बसी. एक रेहका पर थुरकोरी ना बचा तीन चार जण बस्या. उनमा मी बी होतो. पाटेकुर्रा ल् सोनी आवन साती मुरदोली पासुन मुंडीपार वोरी करीब ६ किलोमिटर जंगल पडसे. बीच मा कोणतीबी गाव नाहाय.
जब आमरा रेहका बीच जंगल मा आया तब आमर् रेहका की भोवरी खसी. वोको बेठ रोड क् खाल्या जायकर पडेव. आता आयी पंचाईत. वहॉल् दुही बाजू का गाव तीन तीन किमी होता. आमर् संग काही अनुभवी लोक होता. जंगल जानेवाला. उनन् नवरी ना करोली क् रेहका ला वहॉल् रवाना कर देईन.
आता आमरो भोवरी खसेव रेहका रहेव. सब जन खाल्या उत-या. भोवरी का पुठ्ठा, खांब ना बेठ रेहका मा मंडाईन. मंग जंगल माल् एक बल्ली ना मजबूत वाला बेला आणीन्. वोन् बल्ली ला जुवाडी क् वो-ह्या ना असकुड क् खाल्या बेला लका बांधीन. मंग सिर्फ धुरकोरी रेहका मा बसेव. ना धीरू धीरू रेहका हकालीस. बाकी चार जन पैदल रेहका क् मंघ मंघ चलत करीब ३ किमी. मुंडीपार वोरी आया. मुंडीपार मा एक परिचित आदमी क् यहॉ ल् एक भोवरी मांगकर भयी. वा भोवरी आमर् रेहका ला चढाया. मंग रेहका मा बसकर सब जन सोनी मामा क् यहॉ आया. असो येव रेहका को सफर बहुत यादगार रहेव.
चिरंजीव बिसेन
गोंदिया
खासर (रेहेका): एक यादगार सफर
पटमा छकळा (रेळू) को वापर होसे अना छकळाको मोठो रूप म्हणजे छाटी जेकोमा तीन चार जण बस सिकं सेत. छाटीला एक किंवा दुय सुपी चाप लगी रहे तं वोला रेहेका अथवा खासर (खाचर) कसेत. बिह्यामा जेनं सजी सजाई खासर पर नवरदेव बसं से वोला गुडूर कसेत. खासर येव पयलेको यातायातको प्रमुख शानको साधन होतो. जसजसी मोटार, कार, फटफटी आयी तसतसी खासर कालबाह्य होन बसी. आता वा दुर्लभ भय गयी से.
मी आठवीमा होतो. आमरी खासर गुडूरवानीच होती. मोरो भोवजीला आननला मोठोजीसंग मी अना मोरो काकंभाई आमरो खासरलक धापेवाडा जात होता. निलागोंदीजवर पोहोच्या तं एक पाचक रेहेकाकी बरात आमरो पुढो पुढो जात होती. गाव आयेव तसो बाजा बजनो सुरू भयेव. बरात बीच गावमा पोहोची. सब गावकरी नवरदेवला देखन आपापलो डहेल अना बेस्कळमालक रहेका निहारत होता. मीनं परदा उचलके देखेव तं आमी गावमा जसतस सिऱ्याच होता. बहुत पूढो गयी बरातला आबंबी लोक देखतच होता. आमरो बैलइनको घोलरको अगाज आयेकके आता सब लोक पलटके आमरोकन उत्सुकतालक देखन बस्या.
घडीभरमालंच दूय माणूस अचानक आमरो खासरको संग संग चलन बस्या अना तीन जन पुढो पुढो धावतच सुट्या. उननं बरातला रोकके ठेईन. आमरी खासर वहा पोहची. वय तीन जन बराती अना बाजावालोइनला डाटत होता. "अरे, नवरदेवको गुडूर एतरो मंघं सोडकन तुम्ही पुढोच जाय रह्या सेव! तुमरोमालक एखादको बी ध्यानमा कसो नहीं आयेव्?"
वोतरोमा बरातको पुढोको खासरमालक 'आपून खरोखर मंघंच तं नहाजन ना!' मुहून नवरदेवनं बाशिंगमालक बाहेर देखीस. वोला देखके गावकरी अचंभित भया. मंग उननं आमरो खासरमा देखीन. एक बुजरूक बरातीनं उनको भरम दुहुर करीस. सप्पा गावकरी अना बराती लोकंइननं बी खरी खोटीको शंका निरसनलाई आमरो खासरमा आमला देखीन तं कयको तोंडमालक हिटेव, "येला कसेत असली गुडूर!"
वा बरात पुढोको गाव सोनपूरीकन लवटी अना आमी पुढो धापेवाडाको रस्ताला लग्या. धापेवाडामा बडभाऊको सुसरो घरं जबं सबला या घटना सांग्या तं सब लोटपोट भया. मोरी भोवजीनं तबं पासना मोरो टोपण नाव 'नवरदेव' ठेय देईस.
डॉ. प्रल्हाद हरीणखेडे "प्रहरी"
डोंगरगाव/ उलवे, नवी मुंबई
मो. ९८६९९९३९०७
खासरकी (रेहका) एक
यादगार सफर
पंधरा, बिस साल को पहिले की
बात आय, तब खासर को बडो
महत्व होतो ।आज खासर कि
सवारी लुप्त होय रही से ।
अना बस गाडी को सफर सबला
आसान अना मजेदार लग रही से।
मोला अजभी याद आय रही से ।
जब आमला आमरो अजी,माय
सायनीमाय, सायनोअजी ,सब
भाई, बहीन मिलकर मामा गांव,
नहीत फुपाबाई को गांव, नहीत
मावसीबाई को गांव, बिह्या बरला
जानको रव्हत,आमरो खासरला
म्हणजेच (रेहकाला) तयार
करनको तरीकाच अजीगीनको
बडो अलगच होतो ।वन खासरला
झुल पडदा लगावनो, खासरमा
तनीस भरकर गोना डाकनो,
थोडोसो रजई बिस्तर पकडनो,
बईलईनला धोयकर, घोल्लर,
खुळी, बैलईनपर झुल चढायकर
मोठो थाटलका खाचर तयार भई
मज्यां, माय अना सायनीमाय
पटलीन घाई सरदाकी नथ,पाटली
चिताईत, तरपसाखरी, तोळा,
पैंजन, पयरपट्टी, करदुळा, बडी
सुंदर तयारी करखन खाचरपर
बडो शानलका बिह्याला जात
होती ।वु बैलईनको घुंघरूकी
आवाज, खाचरको भोवरी की
गुळ -गुळ आवाज, बैल चलत
तब उनकी टप -टप आवाज
अना दुही बाजुलक आंबा की
अमराई अना आमरी खासर चल
तब आमला अजको जमानोकी
सफारी को सफर लगत होतो ।
खासर पहिले भी आमरी शान
होती ।अज भी आमरी शान से ।
सौ. ऊषा बाई रमेशजी पटले नागपूर
खासरकी (रेहका) एक यादगार सफर
मोरी खासरकी यादगार बरात
. लेखक - गोवर्धन बिसेन
मोरो बियाकी बरात
एक होती यादगार |
आयी होती खासरमा
मोरी भार्या दिलदार ||
सन १९९३ को सुरुवातला म्हणजेच ठिक १ जानेवारीला बुलडाणा जिल्हा परिषदको मोताळा पंचायत समितीमा सहाय्यक कनिष्ठ अभियंताको पदपर नौकरी ज्वाइंट करेव. उमर भी २६ साल भय गयी होती. अजी कवन बस्या, "गोवर्धन, यंदा बिया कर लेबीन. मोरी तबीयत भी चांगली नही रव्ह." ओन साल दुय तीन ठिकाणका रिस्ता भी आया पर योग नही आया रहेत म्हणून ओन सालं काही बिया जमेव नही. जानेवारी १९९४ को पयलो हप्तामा नागपूर मेडिकलमा किडनीस्टोनको ऑपरेशनको घनी अजी मोरो बिया देखेव बिनाच येन दुनियाला सोडस्यानी चली गया.
दुसरो सालं म्हणजेच १९९४ माच मुंडीकोटामा रिस्ता पक्को भयेव. बियाकी तारीख भी १० जून निकली. बियासाती २३ दिवसकी सुट्टी मंजूर भयी अना मी ८ दिवस पयले बुलडाणा लक बड़ेगाव आयेव. आमरो डोस्कापर अजी को सहारा नोहोतो तसोच मोरो मोठो भाई भी ५ साल पयलेच स्वर्गवासी भया होता येन कारण लक बियाकी पुरी जवाबदारी मोरोदुन ८ साल मोठो मोरो मंजलो भाई पर आयी ह़ोती. बरात कायलक जाये येको नियोजन भयो नोहोतो. मीन बाबा (मी मोरो मंजलो भाईला लहानपन पासून बाबाच कसु) को सामने मुंडीकोटा जवळ रहेव लका मोठी ट्रांसपोर्टकी बस न करता पाच सय च्यारचाकी गाड़ी कर लेबीन असो प्रस्ताव ठेयेव. येको पर बाबा कव्हन लगेव, "जीप गाडीकी बरात आडीजातवानी लगसे. मुंडीकोटा जवळच से बरात खासर लकाच लिजाबीन. खासर पोवारीकी शान आय." अजी नही रहेव लका मी अजीको रुप बाबामाच देखुसु अना उनकी आज्ञा अजी की आज्ञा समझकर उनको आदर करुसु. आखरी खासर लक बरात लिजानको पक्को भयेव.
आता खासर जमावनकी तयारी सुरु भयी. ओनं जमानोमा खासर जवळपास लुप्तप्राय होन बसी होती. काही होती पर ओको उपयोग बंद सारखोच होतो. चाप अना भोवरी काहाळस्यान खासरको सांगाळा (छाटी) डयलमा नही त कोठामा एकबाजुला ठेयी रव्हत. मामाजीको यहां लका गुडूर (नवरदेव नवरी की खासर), मोरो मोठो भाईको सुसरोकी एक खासर, घरकी एक खासर अना कुटुंब मोहलाकी च्यार पाच खासर असी ७-८ खासरकी व्यवस्था भयी. ९ जूनला फलदान, बिजोरा अना हरदीका कार्यक्रम भया. मंग भयी बरात सजावनकी तयारी. गुडूरको खासरला मामाजीन नवीन कपडाकी मंगपुढ़ पडदी, बैलइनला रंगबिरंगी झालरदार झुलं, सिंगला सिंगोटी, मोहोरपट्टी अना मोठा मोठा घुंगरु घोलर असो साज सजायीन. बाकीकी भी खासर सजायकर भयी. तीन बजेच नवरदेव घरलका काहाळीन. मंदिर जवळ गुडूर अना खासरी तयार होती. मातामायका पाय लगस्यान मी गुडूर पर बसेव. गुडूरमा मोरो संग करोली म्हणून मोरी मोठी बहिण, फुपेबहिण, मोरी ८-९ साल की लहान पुतनी, एक वरसालीन अना धुरकुरी (गुडूर हाकने वालो) म्हणून मोरो सोनेगांवको जीजाजी बस्या. बाजा वालोईनन डफरीला ताव देईन अना बरात जानसाती तयार भयी. च्यार डफरी वाला अना दुय पाऊल्या सामने सामने बजावन लग्या. उनको मंग मंग गुडूर अना गुडूरको मंग बाकीकी सपाई खासरकी बरात बड़ेगाव लका निकली. काही लोक खासर त काही सायकल लका अना काही पैदलच बरात संग निकल्या.
गावको बाहेर बरात निकली का मंग बाजा वाला चुप होय जात. मुंडीकोटा जान साती बिरसी पर लक पक्को रस्ता होतो. पर वु थोड़ो फेराको रस्ता होतो म्हणून सिदो अना जवळको असो बोरगांव, गांगलाको कच्चो रस्ता लका बरात निकली. मंग सामने गाव दिसेव का बाजा वाला डफरीला ताव देयस्यान बजावनो सुरु करत. बैलईनको घोलर अना घुंगरु को घुल्लर घुल्लर आवाजमा शान लका बरात गांगलाको बाहरच निकलीच होती त मंग लका कोणीको आवाज आयेव, "अजी, बरात रोको. घरकी खासरको उजवो बाजूवाली भोवरीको बेट निकलेव. थोड़ोसोसाती भोवरी खसस्यान खासर उलटता उलटता बची." मंग भोवरीपर बेट चड़ायस्यान पानी टाकीन. यकोमा जवळपास अर्धो पाऊन तास बरात रुकी रही.
बरात पांजरावरी पोहची होती. बाजावाला डफरीला ताव देयस्यान बजावन बस्या. पाऊल्या भी तालमा आयस्यान सिलीमाको धुनपर सुर काहळन लग्या. ओतरोमाच आमरो गुडूर धडाम भयेव. गुडूरकी आस्कुळ मुळी होती. कसो बसो गुडूर लका सपाई जन बाहेर निकल्या. बाका भयेव कोनीला काही लगेव नही. पांजरामा मोरो मावस भाई रव्हत होता. वय भी बरात संगच होता. मंग उनन घर जायस्यान आपलो टुरा संग उनको घरकी खासरकी आस्कुळ आनीन. कसोबसो गुडूरको डोंगीमा आस्कुळ जमायकर दुयी भोवरी लगाईन. येन चक्करमा दुय तास बरबाद भया. पाच बजे पोहचने वाली बरात मुंडीकोटामा जवळपास ८ बजे पोहची. नवरदेव उतरावन साती एक डफरी वालो नवरीको मांडोमा गयेव. उतनलक च्यार पाच सवासनी बाजावालो संग आयी अना गुडूर पर सबला सरबत पिवायस्यान नवरदेव म्हणजे मोला गुडूर परलका उतराईन. अना ७ बजे लगनेवाली लगीन राती १० बजे लगी. तबको बेराको हिसाब लका बहुत टाईम भयी होती. आबको जमानोमात येन टाईमपर लगीनकी सुरुवात होसे.
दुसरो दिवस नवरी सोपेवको बाद वापसीमा नवरी संग उनकी फुपेबहिण अना ९-१० सालकी नवरीकी मामेबहिण करोली म्हणून गुडूरमा बसी. एक खासरमा धुरकोरी धरस्यार ५ जनच बस सकत होता म्हणून मोरी फुपेबहिण अना वरसालीन दुसरो खासर पर बसी. मुंडीकोटा लक १० बजे वापसीकी बरात निकली. रस्तामा गुडूरपर सौ.तेजेश्वरी (नवरी) असहज महसुस करत होती. जीजाजीनं गुडूरमा चांगली तनीस भरस्यानी चादर सवारी होतीन. बसनकी जागा उची भयेवलका सौ.तेजेश्वरीको डोस्कीला गुडूरकी चाप लगत होती म्हणून मान झुकायस्यान बसी होती. अना येन कारणलक सौ.तेजेश्वरीकी मानला कर लग गयी होती. आखरीमा बरात जवळपास १२ बजे बड़ेगाव पोहची. नवरदेव नवरी मातामायको मंदिर जवळ गुडूरपर लका उतरायस्यान नाचत गाजत बरात घर आयी. डहलमाच प्रवेश द्वारपर मायनं नवरदेव नवरीका पाय धोयकर ओवाळीस अना सौ.तेजेश्वरी चावुरको कलस स्पर्श कर पयलो गृह प्रवेश करस्यान खरो अर्थ लका पटले कुर सोडस्यानी सदासाती बिसेन कुरमा समर्पित भय गयी.
असा नसीब पाहिजे
खासरमा बसनला |
आता ढुंडेती केतरा
दिस नही सपनला ||
असी या मोरो बियाकी खासरकी एक यादगार बरात मी कभीच भुल नही सकु. खासरमा नसीब वालाच बस्या सेती. आतात सपनमा भी ढुंडेत त खासरमा बसनला भेट नही. हाँ येकी जागा आता कार न जरुर लेयीसेस पर खासरमा बसनकी मज्या काही औरच होती.
इंजि. गोवर्धन बिसेन, गोंदिया
मो. ९४२२८३२९४१
दि. १८ मई २०२१
No comments:
Post a Comment